چفیه: از پوشش تا نماد، از نماد تا پوشش

این روکش در زمان شروع جنگ ایران و عراق در مناطق جنگی نیز مورد استفاده رزمندگان ایرانی قرار گرفت؛ این پوشش کاربردهای عملی مختلفی دارد: ضد آفتاب روی سر و صورت، دستمال برای پاک کردن عرق، حوله برای خشک کردن دست و صورت و ماسک. برای جلوگیری از ورود گرد و غبار صحرا به ریه ها ماسک و میز غذا خوری. چفیه در آن زمان هیچ معنایی جز کسب این منافع عملی و معمولی در شرایط جنگی در مناطق عمدتاً کویر یا کویری جنوب غربی ایران نداشت.

در اواسط جنگ که این پوشش بسیار مورد استفاده قرار گرفت، کم کم به نمادی از جنگ تحمیلی و عمدتاً توسط رزمندگان و داوطلبان باسکی تبدیل شد. چفیه در نقاشی‌ها، فیلم‌ها، طراحی گرافیک، جلوه‌های بصری و دیگر دیدگاه‌ها/سناریوهای مربوط به جنگ، هویتی متفاوت از علایق واقعی‌اش در جنگ دارد: هویت رزمنده‌ای شجاع و فداکار که معتقد به فدا کردن جانش است.

بعد از جنگ دیگر مواضع رزمی ناب و عملی وجود نداشت، اما جنبه هویتی آن به ویژه در اعتبار رسمی باقی ماند و بسیاری از تبلیغات آن نشان می داد که حتی در دوران پس از جنگ نیز چنین اتفاقی افتاد و کم کم ماجرا به آن رسید. سیاسی و قلمرو قدرت افسران و مدیران هر از چند گاهی از کبریت استفاده می کردند تا ارادت خود را به آرمان رزمندگان شهید و ایثارگر نشان دهند. اما حوزه پیچیده سیاسی هیچ ربطی به فضای برهوت آن رزمندگانی که جان خود را فدای آرمان صداقت و سادگی کردند، ندارد. بدهی، رشوه، لابی، اختلاس، فساد اخلاقی، مالی و سازمانی و ده ها جنایت دیگر با پتانسیل عظیم سیاسی، همگی زیر پوشش نمادین چفی پنهان می شوند. کم کم چفیه در برابر شهدا، جانبازان و ایثارگران جنگ تحمیلی دیگر هیچ ارتباطی با مردم نداشت. مردم بانکداران فاسد، جوانان رانت خوار، مدیران دروغگو، مسئولان یاغی و… را می بینند که هر از گاهی روسری به گردن دارند و با شعارهای ساده ساده و مردمی می گویند، در عمل فضای دیگری مشهود است.

این داستان اخیر در مورد سفر خانوادگی یک افسر آشپز به ترکیه که اکنون قصد خرید سیسمونی یا هر قطعه دیگری در ماه رمضان را دارد، تنها یک نمونه کوچک از رویه ای است که در طول سال ها شکل گرفته است. البته فاش شدن این ماجرا آشکارا ریشه در دعواهای جناحی دارد و هدف از آن دست زدن یا حتی یک پاکسازی سیاسی است، نه فقط عشق علی، بلکه نفرت معاویه، شاید هم گروهی که پشت آن خود افشاگر است. داستان های دیگری با داستان های متفاوت وجود دارد.

چفیه، مانند بسیاری از پدیده‌های پیرامونی، به‌عنوان وسیله‌ای عمل‌گرایانه و بدون معنا آغاز شد. سپس به نماد دفاع و ایثار تبدیل شد و به تدریج ماهیت نمادین آن نیز تغییر کرد، برای عموم مردم به نمادی از سنگر قدرت تبدیل شد که قرار بود وظیفه‌آمیز و صادقانه برای پوشاندن باطنی پر از درگیری آراسته شود. شعارها، سخنرانی ها و شعارها. چفیه دیگر چهره خود را با نقاط قابل مشاهده ای مانند نگاه خورشید و غبار صحرا پوشانده است. جلد آن اکنون Hidden Faces است.