به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری آنا، پس از پیروزی انقلاب اسلامی که بخش مهم این پیروزی مدیون حضور فعال زنان در عرصه مبارزات و تظاهرات خیابانی بود، زنان هویتی دیگر پیدا کردند. طبق گزارش بانک جهانی، میزان بی‌سوادی زنان ایران از ۵۰ تا ۶۰ درصد به کمتر از ۱۰ درصد در سال ۱۳۸۹ کاهش یافت. همچنین طبق گزارش انجمن جهانی اقتصاد، جمهوری اسلامی ایران در عدالت آموزشی بین دختر و پسر، مقام اول جهان را کسب کرده است.
به گواه آمار، در سال ۵۷ سهم پذیرش زنان در دانشگاه‌ها ۲۳ درصد بود، اما روند پیشتازی زنان در ورود به مقطع آموزش عالی از سال تحصیلی ۷۷-۷۶ شروع شد و تعداد دختران دانشجوی کشور از ۲۳ درصد کل دانشجویان در سال ۵۷ به ۶۳ درصد در سال ۸۵ رسید یعنی به یکباره طی ۲۷ سال در حدود سه برابر افزایش یافت.
اکنون نیز سهم دختران از جمعیت دانشجویی بیش از ۶۰ درصد است که این نشان‌دهنده حضور چشمگیر دانشجویان زن در آموزش عالی کشور است.
به طور کلی بیشتر زنان قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بی‌سواد یا کم‌سواد بودند، طبق آمار در سال ۵۵، ۳۵.۴۸ درصد زنان کشور، باسواد بودند و فقط ۳۷.۸۳ درصد دانش‌آموزان کشور و ۲۹.۸ درصد دانشجویان کشور، دختر بودند.
از نظر بسیاری از کارشناسان پیشرفت زنان در عرصه علمی موجب مشارکت بیشتر آنها در عرصه اشتغال و فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی می‌شود و هرچه زنان در آموزش عالی و کسب تجربیات تحصیلی مشارکت بیشتری داشته باشند، شانس بیشتری برای توسعه شغلی پیدا می‌کنند. افزایش مشارکت زنان در جامعه موجب دسترسی بیشتر آنها به مجاری قدرت نیز می‌شود. از این رو به واسطه همین حضور چشمگیر زنان در دانشگاه‌ها، شاهد حضور گسترده آنان در عرصه های دیگر نیز هستیم.
بر اساس پژوهشی که از سوی معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده انجام شده است در ۷ حوزه «آموزش»، «بهداشت»، «اشتغال و کارآفرینی»، «رسانه»، «ورزش»، «حضور در عرصه قدرت و تصمیم‌گیری»، «محیط زیست، اقلیم و بحران‌ها»، به دستاوردهای زنان کشورمان خواهیم پرداخت. پژوهش مورد نظر این دستاوردها را طبق آمار تا سال ۱۴۰۰ گردآوری کرده که در ادامه به آنها اشاره شده است.
افزایش چشمگیر مشارکت زنان در عرصه‌های مختلف بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357
* سهم زنان در عرصه آموزش
پس از پیروزی انقلاب اسلامی درسال 57 تا پایان سال 1400 در حوزه آموزشی سهم زنان در عضویت هیئت علمی دانشگاه‌ها 33.3 درصد و در دانشگاه‌های علوم پزشکی 34 درصد افزایش داشته است. تعداد دانشجویان دختر در دانشگاه‌های کشور نیز 56 درصد رشد داشته است.
سهم زنان در جمعیت دانشجویی کشور( نسبت دانشجویان زن به کل دانشجویان به درصد) طی 50 سال اخیر(1350 تا 1400)
بر همین منوال پس از پیروزی انقلاب اسلامی بی سوادی زنان و دختران با نسبت 99/3 درصد ریشه کن شده و نسبت دانش آموزان دختر به پسر 28 درصد رشد داشته است.
افزایش نسبت پسران به دختران در تحصیلات تکمیلی
این رشد فقط در بخش دانشجویی نبوده است، در عرصه اساتید و مدرسان دانشگاه نیز شاهد رشد بالایی از حضور اساتید زن بوده‌ایم. مطالعات و بررسی‌های تا سال 1400 نشان می‌دهد که نرخ رشد تعداد زنان اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها از ۲۷.۵ درصد به بیش از ۳۳.۳ درصد رسیده و این نشان روشنی از ارتقای حضور زنان در این عرصه است. در ادامه جمع‌بندی پیشرفت زنان در عرصه های مختلف آموزش ارائه می‌شود.
- سهم ۳۳.۳درصدی زنان در عضویت هیات علمی دانشگاه‌ها و افزایش ۳۴درصدی زنان
در دانشگاه‌های علوم پزشکی - رشد ۵۶درصدی تعداد دانشجویان دختر در دانشگاه‌های کشور
- رشد ۴۸درصدی نسبت دانش‌آموزان دختر به پسر
- رشد درصد نام‌نویسی دانش‌آموزان دختر در مقطع دبستان به ۱۱۵درصد
- رشد درصد نام‌نویسی دانش‌آموزان دختر در مقطع دبیرستان به ۸۴درصد
- ریشه‌کن شدن بی‌سوادی زنان و دختران با نسبت ۹۹.۳ درصد
- فعالیت بیش از ۹۵۰۰ مؤلف و ۸۴۰ ناشر زن در کشور.
* بیش از 9500 مولف زن و 840 ناشر زن
عبدالحسین آذرنگ در مقاله‌ای با عنوان «دوره‌های عادی و بحرانی نشر کتاب در ایران در نیم قرن اخیر» وضعیت نشر کتاب در ایران را به‌خوبی تصویر کرده است، وضعیتی که در پس سانسور و خفقان شدید دوره پهلوی اول و پهلوی دوم ایجاد شده بود.
وی نوشته است: «سال 1338 در کشوری که حدود 20 میلیون جمعیت داشت، فقط 485 عنوان کتاب منتشر می‌کردند؛ یعنی به‌ازای هر یک میلیون نفر 24 عنوان کتاب. سال 1340 تعداد کتاب‌ها 587 عنوان شد و سال 1349 چهارهزار و 359 کتاب؛ یعنی به‌ازای هر یک میلیون نفر 88 عنوان. در سال 1350 تعداد 3474 عنوان کتاب منتشر شد و سال 55 تعداد 1689 کتاب که حتی نسبت به 11 سال قبلش هم کمتر بوده است».
در همین مقاله آذرنگ آمده است: آمار تعداد نویسندگان زن و مرد در سال‌های پیروزی انقلاب اسلامی نیز آمار قابل توجهی است، در سال 57 تعداد نویسندگان مرد 388 نفر بوده است که این رقم در سال 96 به 60هزار و 33 نفر می‌رسد. اما در سال نخست پیروزی انقلاب اسلامی تنها 11 نویسنده زن در ایران کتاب منتشر کرده‌اند. در سال بعد از آن یعنی در سال 58 این آمار افزایش قابل توجهی در حدود هشت برابر پیدا می‌کند و 80 نویسنده زن در ایران کتاب منتشر می‌کنند پس از آن شمار نویسندگان زن با شیبی ملایم افزایش پیدا کرده و به 28هزار و 239 نویسنده در سال 96 می‌رسد.
آمارهای آمده در پژوهش معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده، نشان می‌دهد که پس از انقلاب اسلامی تا سال 1400 بیش از 9500 مولف زن و 840 ناشر زن در کشور فعالیت داشته‌اند.
بررسی ها نشان می دهد که طی چهار دهه اخیر رفته رفته شمار زنان میدان ادبیات (رمان، داستان، شعر، نقد ادبی و…) افزایش پیدا کرده و کار تا آنجا پیش رفته است که امروزه حضورشان بسیار پررنگ‌تر از آقایان این عرصه است.
* زنان و عرصه بهداشت و سلامت همگانی
پس از انقلاب اسلامی در حوزه بهداشت، بیش از 95 درصد زایمان‌ها توسط متخصصان زنان و زایمان انجام شده است.
به ازای هر 100 هزار زن در کشور 60 ماما و 2/8 متخصص زنان زایمان در کشور وجود دارد.
همچنین اجرای شبکه پوشش همگانی سلامت برای 100 درصد شهرنشینان، 99 درصد روستاییان و عشایر و کسب رتبه دهم در جهان از نظر کمترین میزان مرگ از دهانه رحم، کاهش نرخ مرگ و میر کودکان زیر 5 سال به 14/2 درصد در هر 100 هزار تولد و کاهش نرخ مرگ و میر نوزادان به 8/2 درصد در هر 100 هزار تولد از دستاوردها و پیشرفت های زنان پس از انقلاب اسلامی تا سال 1400 است.
به طور کلی می‌توان فعالیت زنان در عرصه بهداشت به شرح ذیل صورتبندی کرد.
- افزایش شاخص امید به زندگی زنان به عدد ۷۸ سال
- انجام بیش از ۹۵ درصد زایمان‌ها توسط متخصصان زنان و زایمان
- وجود ۶۰ ماما و ۲.۸درصد متخصص زنان و زایمان به ازای هر ۱۰۰هزار زن
- پوشش همگانی سلامت برای صد‌درصد شهرنشینان و ۹۹درصد روستاییان و عشایر
- کسب رتبه دهم در جهان از نظر کمترین میزان مرگ از دهانه رحم
- کاهش نرخ مرگ و میر کودکان زیر پنج سال به ۱۴/۲ درصد در هر ۱۰۰هزار تولد
- کاهش نرخ مرگ و میر نوزادان به ۸/۲ درصد در هر ۱۰۰هزار تولد.
* زنان فعال در عرصه دانش‌بنیان‌ها، ورزش، هنر و رسانه
در حوزه اشتغال و کارآفرینی 4200 صندوق اعتبارات خرد زنان روستایی با تخصیص 1200 میلیارد ریال اعتبار دولتی فعالیت کرده است. همچنین 2390 زن به عنوان عضو هیات مدیره شرکت‌های دانش بنیان فعالیت می کنند.
پوشش بیمه تامین اجتماعی برای زنان سرپرست خانوار، کاهش نرخ بیکاری زنان به 13/7 درصد، کارفرمایان زن 1/2 درصد زنان شاغل، توسعه کسب و کار پایدار، افزایش دسترسی زنان به منابع طبیعی و اجرای طرح ملی توان افزایی اشتغال با محور زنان روستایی و عشایر سایر دستاوردهای زنان پس از انقلاب در حوزه اشتغال و کارآفرینی است.
بر اساس این گزارش، در حوزه ورزش 16111 باشگاه ورزشی برای زنان در کشور فعالیت دارد همچنین 3302 مدال در رویدادهای اخیر جهانی توسط ورزشکاران زن کسب شده است.
پس از انقلاب اسلامی 70 زن رییس هیات ورزشی در سطح استان‌ها و 51 زن رییس و نایت رییس فدراسیون‌های ورزشی بوده‌اند. همچنین 88366 نفر داور زن در مسابقات ملی و بین‌المللی فعالیت داشته اند و زنان ایرانی در 97 کرسی بین المللی در فدراسیون های ورزشی جهان فعالیت داشته‌اند.
بی‌شک ورزش یکی از مهم‌ترین عرصه‌هایی است که حضور زنان در 4 دهه گذشته رشد بالایی داشته است.
- فعالیت ۱۶هزار و ۱۱۱ باشگاه ورزشی برای زنان در کشور
- کسب ۳۳۰۲ مدال ورزشی توسط زنان در رویدادهای اخیر بین‌المللی
- ریاست ۷۰ زن بر هیات‌های ورزشی استان‌ها
- ریاست و نایب رئیسی ۵۱ زن بر فدراسیون‌های ورزشی
- حضور ۸۸ هزار و ۳۶۶ نفر داور زن ایرانی در مسابقات ملی و بین‌المللی
- فعالیت زنان ایرانی در ۹۷کرسی بین‌المللی در فدراسیون‌های ورزشی جهان.
در حوزه رسانه نرخ مشارکت زنان فعال در عرصه ی فناوری اطلاعات به 31/5 درصد رسیده است و 903 زن فیلم ساز در عرصه سینما و 2000 زن متخصص در پشت صحنه سینما فعالیت داشته اند.
در ادامه 114 جایزه ملی و 128 جایزه ی بین‌المللی توسط فیلمسازان زن در جشنواره‌های مطرح کسب شده و زنان در 45 جشنواره مطرح بین‌المللی به عنوان رییس هیات داوران حضور داشته‌اند.
پیشتر نیویورک تایمز در گزارشی با عنوان «رمان نویسان زن ایرانی، ستارگان ایران» به پیشرفت خیره کننده زنان نویسنده در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازد و می‌نویسد: «[تعداد]زنان نویسنده در ایران، در طول دهه گذشته ۱۳ برابر شده است و تقریبا برابر با تعداد امروز مردان است… انقلاب اسلامی سال ۱۹۷۹، نقطه عطفی برای زنان ایرانی در تمام طیف‌ها بوده است.»
عرصه هنر و ادبیات بعد از انقلاب عرصه جولان زنان خلاق و هنرمند بوده است، از این رو است که طی 4 دهه گذشته از فیلم‌سازی گرفته، تا رمان و شعر و…شاهد حضور فعال و تاثیرگذار زنان کشور بوده‌ایم.
- فعالیت ۹۰۳ زن فیلمساز در عرصه سینما
- فعالیت ۲۰۰۰ زن متخصص در پشت صحنه سینما
- کسب ۱۱۴جایزه ملی و ۱۲۸ جایزه بین‌المللی توسط فیلمسازان زن در جشنواره‌های مطرح
- حضور زنان در ۴۵جشنواره مطرح بین‌المللی به‌عنوان رئیس هیات داوران
- افزایش نرخ مشارکت زنان فعال در عرصه فناوری اطلاعات به ۳۱.۵ درصد.
* فعالیت بیش از 1121 زن قاضی در کشور
در عرصه قدرت و تصمیم گیری 25/2 درصد از مدیران دولتی کشور در همه سطوح عالی، میانی و پایه مدیریت اجرایی، فعالیت 1121 زن قاضی در کشور، رشد 227 درصدی زنان داوطلب نمایندگی مجلس در دوره یازدهم، کسب 111 کرسی مجلس شورای اسلامی توسط زنان در 11 دوره، ارتقا میزان مشارکت زنان در مجلس به 5/59 درصد و حضور 16/5 برابری زنان نماینده مجلس شورای اسلامی از دور اول از دستاوردهای زنان پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا سال 1400 است.
* پیشرفت زنان در حوزه محیط زیست
پس از پیروزی انقلاب اسلامی زنان در حوزه محیط زیست اقلیم و بحران‌ها نیز پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند. در این حوزه 4 دوره تصدی ریاست سازمان محیط زیست توسط زنان، اجرای طرح ملی ترویج و فرهنگسازی تولید و مصرف محصول استاندارد برای زنان روستایی و عشایری، ایجاد 20166 سرپناه امن و مناسب برای اسکان موقت زنان در مناطق بحرانی در زمان زلزله 1400، تخصیص یک چهارم از پست های مدیریت کلان محیط زیست، تامین نیازهای اولیه و ایجاد 21014 سرپناه امن و مناسب برای اسکان موقت زنان در بحران سیل 1400، تامین نیاز اولیه برای 117072 زن در مناطق درگیر بحران سیل در سال 1400 از اقدامات مؤثر پس از پیروزی انقلاب اسلامی است. همچنین 40 درصد تصدی معاونان سازمان محیط زیست برای زنان بوده است.
تأمین نیاز اولیه برای 20912 زن در مناطق زلزله زده در سال 1400 و پرداخت کمک هزینه معیشت به تعداد 299120 زن آسیب دیده در بحران‌های اقلیمی سایر اقدامات مهم در حوزه زنان پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است. در ادامه جمع بندی فعالیت های زنان کشور طی 45 سال گذشته در عرصه محیط زیست، اقلیم و بحران‌ها ارائه می‌شود:
- تصدی ریاست سازمان محیط زیست توسط زنان طی چهار دوره
- اجرای طرح ملی ترویج و فرهنگسازی تولید و مصرف محصول استاندارد برای زنان روستایی و عشایری
- ایجاد ۲۰هزارو۱۶۶ سرپناه امن و مناسب برای اسکان موقت زنان در مناطق بحرانی در زمان زلزله ۱۴۰۰
- تخصیص یک چهارم از پست‌های مدیریت کلان محیط زیست
- تامین نیازهای اولیه و ایجاد ۲۱هزارو۱۴سرپناه امن و مناسب برای اسکان موقت زنان در بحران سیل۱۴۰۰
- تأمین نیاز اولیه برای ۱۱۷هزارو۷۲ زن در مناطق درگیر بحران سیل در سال ۱۴۰۰
* تحلیل آخر
فضای رسانه‌ای غالب طی دهه‌های اخیر عموماً غرب و آمریکا را با رویکردی هالیودی مرکز خوشبختی جهان معرفی کرده است و طیف وسیعی از جوانان و زنان را در موقعیتی قرار داده تا مدام نگاهی تحقیرآمیز به موقعیت خود داشته باشد.
این در حالی است که عموم پژوهش‌ها و مطالعات چیز دیگری می‌گویند اینکه زنان ایرانی در بسیاری از عرصه‌ها نه تنها از زنان هیچ کشوری عقب نیستند حتی می‌توان آنها را پیشرو در بسیاری از امور معرفی کرد.
گسترش تعداد زنان نویسنده، هنرمند ( نقاش، عکاس، فیلمساز و…)، شاعر و…از یک سو و از سوی دیگر حضور فعال زنان در دانشگاه‌ها و عرصه علم و فناوری تنها گوشه‌ای از قله‌هایی است که زنان ایرانی فتح کرده‌اند.
در ابتدای گزارش با اشاره به رشد آماری حضور دختران و زنان در دانشگاه‌های کشور، عرصه های مختلفی چون «آموزش»، «بهداشت»، «اشتغال و کارآفرینی»، «رسانه»، «ورزش»، «حضور در عرصه قدرت و تصمیم‌گیری»، «محیط زیست، اقلیم و بحران‌ها»، مورد بررسی قرار گرفت و به دستاوردهای زنان کشور اشاره شد.
در تحلیل آخر، انقلاب اسلامي ايران به عنوان ظهور و بروز يك تحول گفتمانی در جامعه ايران قابل شناسـايی اسـت، ايـن انقـلاب نه تنها در وضعيت جامعه ايران بيانگر تحولی گفتمانی و معنايی بود، بلكه در چارچوب گفتمان‌هـای جهـانی نيـز توانست ايجاد يك پيوند نشانه و معنای جديدی را به منصه ظهور گذارد؛ بدينگونه است كه فوكو فیلسوف فرانسوی نيز از اين انقلاب به منزله «روح يك جهان بی‌روح» نام میبرد.
در این گزارش مبتنی بر اعداد و ارقام به رشد کمی و کیفی حضور زنان در عرصه‌های مختلف کشور پرداخته شد. بی‌شک توجه به جایگاه زنان از مشخصه‌های اصلی تحول گفتمانی است که با انقلاب اسلامی تجلی پیدا کرد و همچنان به سمت آینده‌ای روشن در حرکت است.