«۳۰ میلیون درآمد در یک هفته! برای خانم‌های زیر ۳۳ سال در اصفهان و شهرکرد! با اهدای تخمک که ماهانه از شما دفع می‌شود، درآمد میلیونی کسب کنید!»، «نیازمند رحم اجاره‌ای از اصفهان. خانم‌های زیر ۳۶ سال دارای فرزند، متأهل یا مجرد ۳۰۰ میلیون ماهانه ۶ میلیون!» و… این‌ها شعار‌هایی است که برخی از دلالان در پیج‌های اینستاگرامی برای بازاریابی و دلالی به اشتراک می‌گذارند؛ البته نوع دلالی این افراد با سایر دلال‌ها کمی متفاوت است؛ زیرا این افراد رحم و تخمک مبادله می‌کنند! آن‌ها با نوشتن عبارت‌هایی مانند «رحم اجاره‌ای ۳۰۰ تومن پیش ماهی ۶ تومن» در تلاش برای بازاریابی و آسیب رساندن به روند درمان ناباروری در زوج‌هایی هستند که سالیان سال است در حسرت آغوش گرفتن فرزندشان غبطه می‌خورند. آیا خریدوفروش تخمک و رحم اجاره‌ای قانونی است؟ این دلالان با چه پشتوانه قانونی، درمانی و پزشکی اسم خریدوفروش بر این اقدام درمانی می‌گذارند؟ برای بررسی چگونگی اهدا تخمک و فرزندآوری از طریق رحم جایگزین و همچنین شیوه فعالیت این صفحات غیرقانونی، دلیل و قصد کاربران این پیج‌ها به سراغ علی صادقی‌تبار مدیر مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا رفته‌ایم و با او به‌صورت مفصل به گفتگو نشسته‌ایم. در ادامه مشروح این گفتگو را می‌خوانید:
خرید و فروش رحم؟!
آیا تخمک و رحم خانم‌ها برای درمان ناباروری قابل خریدوفروش است؟
جامعه پزشکی و جمع بزرگی از متخصصان درمان ناباروری که درمان‌های مختلف ناباروری را به نیازمندان ارائه می‌کنند، با چنین حرف‌هایی آشنا نیستند. صاحبان این سایت‌ها و صفحات مجازی افرادی هستند که با اهداف تجاری یا بدنام‌کردن مراکز درمان ناباروری این تبلیغات را انجام می‌دهند؛ درحالی‌که از نظر تکریم هویت انسان، انسان نمی‌تواند کل یا جزئی از بدنش را خریدوفروش کند.
ادعای خریدوفروش رحم و تخمک از کجا نشأت می‌گیرد؟
اجسادی که کبد، کلیه و سایر اندام‌ها و اعضایشان را اهدا می‌کنند، همه باهدف خیر است؛ اما هزینه‌های جراحی، بیمارستان، آی‌سی‌یو، لوازم مصرفی برای جراحی و… را باید فرد گیرنده عضو پرداخت کند. آیا این به معنای خریدوفروش آن عضو است؟ این هزینه‌ها باید پرداخت شود تا پیوند و انتقال اعضا صورت گیرد و به معنای تجارت و سودآوری نیست. افرادی که به دلیل ناآگاهی از واژه‌هایی مانند فروش تخمک یا اجاره‌دادن رحم استفاده می‌کنند، فقط به کرامت انسان و افرادی که واقعاً باهدف و نیت خیر این اقدامات را انجام می‌دهند، آسیب می‌رسانند.
آیا بهره‌گیری از درمان‌های جایگزین مانند استفاده از تخمک اهدایی یا رحم جایگزین، قانونی است؟
امروزه گروهی از بیماران با روش‌های درمان جایگزین می‌توانند درمان شوند که این اقدام کاملاً قانونی و بر اساس مصوبه قانون مجلس و آیین‌نامه‌های ابلاغی وزارت بهداشت است. در حال حاضر وزارت بهداشت برای ساماندهی به این امور و برخورد با کسانی که احیاناً با این اقداماتشان هویت بیماران و انسان را زیر سؤال می‌برند، در حال تدوین آیین‌نامه جدید است.
آیا صاحبان پیج‌های خریدوفروش رحم و تخمک در فضای مجازی با مراکز درمان ناباروری در ارتباط هستند؟
هیچ‌کدام از مراکز پزشکی با چنین افرادی مراوده ندارند و این ارقامی که در فضای مجازی مطرح می‌شوند غیرواقعی و غیراصولی است. اگر قرار باشد بیماری از خدمات درمانی یک فرد اهداکننده استفاده کند، بدیهی است که باید هزینه‌های مواد، دارو‌ها و آزمایشات و اقدامات لازمی را که فرد اهداکننده باید برای اهدای تخمک انجام دهد، را پرداخت کند. این مسئله به معنای تجارت یا خریدوفروش جزئی از بدن انسان نیست. ما به‌شدت با مسئله خریدوفروش تخمک مخالف هستیم و با آن مبارزه می‌کنیم.
پس این صفحات مجازی چگونه و با چه پشتوانه‌ای مدیریت می‌شوند و با مردم ارتباط برقرار می‌کنند؟
این صفحات مجازی وابسته به نهاد‌ها یا سازمان خاصی نیستند؛ بلکه توسط افراد حقیقی مدیریت می‌شوند و صرفاً یک سری حرف‌های بی‌ربط منتشر و به روند درمان آسیب می‌رسانند.
آیا خانم‌ها می‌توانند هرماه تخمک اهدا کنند؟
یکی از کار‌هایی که افراد متخلف در فضای مجازی برای راضی‌کردن خانم‌ها و در مواردی دختر‌های مجرد به منظور فروش تخمک انجام می‌دهند، دادن اطلاعات غیرعلمی و مشاوره‌های غیراصولی به خانم‌های کنجکاو و مایل به انجام این کار است که به آن‌ها می‌گویند: «بدن شما هرماه تخمک تولید می‌کند و اگر آن‌ها را بفروشید مشکلی پیش نخواهد آمد.» آیا این ادعا دارای پشتوانه علمی است؟ آیا خانم‌ها می‌توانند هر ماه تخمک اهدا کنند؟
مشخص است فردی که چنین حرف و پیامی را در فضای مجازی به اشتراک گذاشته است، اصلاً از اصول پزشکی و انجام چنین درمان‌هایی اطلاعات ندارد. تمام این صفحات مجازی قلابی است؛ اینکه می‌گویند خانم‌ها هر ماه یک تخمک آزاد می‌کنند و به‌جای عادت‌ماهانه می‌توانند این تخمک را هر ماه اهدا کنند، علمی نیست. امکان‌پذیر نیست که خانمی هر ماه بتواند تخمک اهدا کند. هر خانمی در هر ماه یک تخمک آزاد می‌کند که این تخمک هم به‌راحتی قابل استحصال نیست و اگر هم فردی بتواند آن را استحصال کند به هیچ دردی نخواهد خورد. زیرا در درمان ناباروری و در فرایند اهدا باید تعداد بیشتری تخمک از یک فرد به دست آورد که این اقدام هم کار ساده‌ای نیست. در روند دریافت تخمک، فرد اهداکننده باید دوره‌های درمانی طولانی مدتی را طی کند و تحت‌نظر پزشک باشد.
دریافت تخمک از طریق جراحی انجام می‌شود؟
بله. تخمک باید از طریق جراحی به دست بیاید. مگر می‌شود یک خانمی هر ماه جراحی کند تا از آن تخمک گرفته شود؟ ادعای «اهدای تخمک در هر ماه» نشانه بی‌اطلاعی آن فرد است که حتی نمی‌داند چگونه تخمک از بدن فردی استخراج و به فرد دیگر اهدا می‌شود. فردی که چنین پیام‌هایی را در فضای مجازی منتشر می‌کند از سر بی‌اطلاعی و سوء غرض این کار را انجام می‌دهد. مضاف بر اینکه مراکز درمان ناباروری با وزارت بهداشت اصولی دارند و روابط کنترل شده‌ای را تعیین و ابلاغ می‌کنند تا در نهایت افراد مجاز به انجام بی‌ضابطه این اقدام نباشند. مراکز درمان ناباروری کاملاً تحت نظارت و کنترل بوده و به‌صورت کاملاً محرمانه و با بررسی‌های خیلی دقیق درمان‌های جایگزین برای ناباروری انجام می‌دهند. مراکز درمان ناباروری به‌هیچ‌وجه از اینکه از فردی بیش از یک الی دو بار دریافت تخمک داشته باشند، استقبال نمی‌کند و اجازه ورود نمی‌دهد.
همه مراکز درمان ناباروری بانک گامت ندارند
آیا تمامی پزشکان و مراکزی که درمان ناباروری انجام می‌دهند، می‌توانند عمل دریافت و انتقال تخمک را انجام دهند؟
استفاده از درمان‌های جایگزین کاری پیچیده‌تر از درمان ناباروری است و خود درمان ناباروری هم یک فرآیند پیچیده‌ای است. خیر. همه مراکز توانایی و تجهیزات لازم برای انجام درمان‌های جایگزین را ندارند. در بسیاری از مراکز به دلیل نداشتن بانک گامت اصلاً این اقدامات به‌راحتی قابل‌انجام نیست؛ زیرا در درمان‌هایی مانند اهدای تخمک باید بانکی وجود داشته و افراد دهنده و گیرنده به‌صورت محرمانه و آن طور که در قانون پیش‌بینی شده این خدمت را دریافت کنند. یک مرکز کوچک که گردش کار خیلی زیادی ندارد، نمی‌تواند این بانک را داشته باشد و بتواند این خدمات را به زوجین نیازمند ارائه کند. به همین دلیل بسیاری از مراکز کار اهدا تخمک را انجام نمی‌دهند؛ در واقع درمان کلاسیک ناباروری را انجام می‌دهند؛ اما اهدا را به مراکز بزرگ‌تر ارجاع می‌دهند.
این دلالی جرم است؟
برای اهدای تخمک چه اقدامات و مراحل پزشکی و درمانی باید طی شود؟
زمانی که در یک مرکز درمان ناباروری پزشکی با تخصص فلوشیپ ناباروری، خانم و آقایی را معاینه و متخصص اورولوژیست آقا را مورد بررسی قرار می‌دهند و به این نتیجه می‌رسند که این زوج از طریق گامت‌های خودشان و درمان‌های کلاسیکی که انجام داده‌اند، نتیجه نخواهند گرفت؛ برای آخرین راه درمان، استفاده از روش‌های جایگزین را تجویز می‌کنند. در درمان اهدا حتماً باید یک اهداکننده مناسب که به لحاظ ژنتیک و فلوتیپ‌ها با فرد گیرنده شباهت و همخوانی داشته باشد، پیدا و این کاردرمانی به‌صورت محرمانه میان آن‌ها انجام شود. زمانی که اهداکننده مناسب پیدا شد، این فرد باید در یک مرکز درمان ناباروری تحت‌نظر متخصصین آن مرکز «به‌شرط دارابودن شرایط متعددی که سلامت جسم و روان او را تأیید می‌کند و این فرد به‌عنوان یک اهداکننده سالم تلقی می‌شود» در مدت‌زمان طولانی تحت درمان‌های ناباروری قرار گیرد تا مرکز بتواند از تخمک‌های آن خانم استفاده کند. تخمک‌ها را استحصال کند و بعد آن را به فرد گیرنده‌ای انتقال دهد. تمامی این فرآیند باید به‌صورت محرمانه ثبت و اسناد آن نگهداری شود. بر اساس قانون، مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۸۲ مکلف کرده است که این اقدام درمانی و اسناد مربوط به آن باید فوق‌محرمانه باشد؛ بنابراین امکان ندارد که فردی در اینستاگرام تبلیغ کند و از طریق آن فرد اهداکننده خود را به جایی معرفی کرده و تخمک خود را در بیاورد و به یک فرد دیگر بدهد. این کار از نظر پزشکی امکان‌پذیر نیست و از نظر قانونی جرم تلقی می‌شود.
رحم جایگزین چند؟
این دلالان نرخ‌های عجیب‌وغریبی برای نگهداری یک جنین توسط مادران جایگزین تحت عنوان «اجاره رحم» پیشنهاد می‌دهند، هزینه یک رحم جایگزین چقدر است؟
به‌هیچ‌عنوان روی چنین خدمتی نمی‌توان قیمت گذاشت. این کار خریدوفروش و معامله نیست. بنگاه یا شرکتی نیست که این معامله را انجام دهد؛ بلکه توافقی میان آن مادری که ۹ ماه حمل جنین را برعهده دارد و مادر «خانواده» بیولوژیک جنین است. زوج‌های داوطلب برای استفاده از رحم جایگزین باید با افرادی که شرایط چنین کاری را دارند، آشنا شوند و بعد هزینه این ۹ ماه زحمتی که مادر جایگزین در زمان بارداری و بعد از زایمان می‌کشد را پرداخت کنند. این جنین هم در یک مرکز ناباروری رسمی که از وزارت بهداشت اجازه دارد قابل شکل‌گرفتن است و فقط باید میان این افراد یک قرارداد مکتوبی وجود داشته باشد که طرفین آگاه باشند تا با چه شرایطی این توافق را انجام می‌دهند. این قیمت‌هایی که در فضای مجازی مطرح می‌شود تحت عنوان اینکه یک مبلغی به‌عنوان پول پیش و ماهیانه مبلغی به‌عنوان اجاره به مادر جایگزین داده شود «مانند کرایه‌خانه» یک بی‌حرمتی به انسان‌هاست.
همچنین مبلغ، توافق و نحوه پرداخت هیچ ربطی به پزشک معالج و مرکز درمانی ندارد؛ یک توافق مالی میان طرفین است. برخی‌ها مبلغ بیشتری پرداخت می‌کنند و برخی دیگر با مبالغ کم این کار خداپسندانه را انجام می‌دهند. شکل و شمایل تجاری دادن به این کار توسط افرادی که شایستگی اظهارنظر ندارند، به هویت این کار لطمه می‌زند و ذهن مردم را مخدوش می‌کند که رحم خانم‌ها را دلال‌هایی در خیابان و فضای مجازی اجاره می‌دهند! به‌هیچ‌عنوان فردی نمی‌تواند رحم فرد دیگری را اجاره دهد. سوءتعبیر و سوءاستفاده برخی از افراد ناآگاه و سودجو نباید به سرنوشت بیماران لطمه بزند.