استرداد طلا در دوران عقد

هنگامی که پیوند عاطفی و پیمان ازدواج در دوران عقد به سرانجام نمی رسد، یکی از مسائل پیچیده ای که مطرح می شود، سرنوشت طلاها و هدایایی است که زوجین به یکدیگر اهدا کرده اند. در بسیاری از فرهنگ ها، به ویژه در جامعه ایرانی، طلا نقش ویژه ای در مراسم عقد و ازدواج دارد و به همین دلیل، تعیین تکلیف قانونی برای استرداد آن در صورت به هم خوردن وصلت از اهمیت بالایی برخوردار است. این موضوع نیازمند بررسی دقیق مبانی قانونی، شرایط خاص، و روند عملیاتی است تا طرفین بتوانند با آگاهی کامل از حقوق خود، در این مسیر قدم بردارند. استرداد طلا در دوران عقد قواعد و مقرراتی متفاوت از هدایای دوران نامزدی دارد که در این مقاله به تفصیل به آن پرداخته خواهد شد تا راهنمایی جامع برای افراد درگیر با این مسئله فراهم آید.

در فرهنگ و آداب و رسوم ایرانی، تبادل هدایا و طلاجات میان خانواده های عروس و داماد، جزئی جدایی ناپذیر از مراسم خواستگاری، نامزدی و عقد محسوب می شود. این هدایا نه تنها نمادی از آغاز یک زندگی مشترک و برقراری پیوند خانوادگی است، بلکه گاهی اوقات بخش قابل توجهی از سرمایه و دارایی افراد را نیز شامل می شود. با این حال، سرنوشت همیشه بر وفق مراد نیست و گاهی اوقات، پیش از آنکه زندگی مشترک به طور کامل آغاز شود، رابطه زوجین در دوران عقد به دلایل مختلفی نظیر عدم تفاهم، اختلافات خانوادگی یا حتی فوت یکی از طرفین، به پایان می رسد. در چنین شرایطی، پرسش از امکان و چگونگی استرداد طلاها و هدایای رد و بدل شده، به دغدغه ای جدی برای زوجین و خانواده هایشان تبدیل می شود. ماهیت حقوقی این هدایا در دوران نامزدی با دوران عقد تفاوت هایی اساسی دارد که در تعیین امکان استرداد آن ها نقش کلیدی ایفا می کند. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی، به بررسی دقیق مبانی قانونی، شرایط اختصاصی، مدارک مورد نیاز و مراحل عملیاتی برای پس گرفتن طلا در دوران عقد می پردازد و به ابهامات حقوقی موجود در این زمینه پاسخ می دهد.

تفاوت حقوقی استرداد هدایا در دوران نامزدی و دوران عقد

برای درک صحیح قواعد استرداد طلا در دوران عقد، لازم است ابتدا تمایز حقوقی میان دوران نامزدی و دوران عقد از منظر قانون مدنی روشن شود. این دو دوره، هرچند از نظر عرفی ممکن است نزدیک به نظر برسند، اما از نظر حقوقی دارای تعاریف و احکام متفاوتی در مورد استرداد هدایا هستند.

دوران نامزدی و قوانین مربوط به آن (ماده 1037 قانون مدنی)

نامزدی از منظر حقوقی، به معنای وعده ازدواج است و هنوز علقه زوجیت کامل بین دو نفر برقرار نشده است. در این دوره، طرفین قصد دارند یکدیگر را بیشتر بشناسند و برای آغاز زندگی مشترک برنامه ریزی کنند. ماده 1037 قانون مدنی به صراحت به موضوع هدایای دوران نامزدی پرداخته است. بر اساس این ماده:

«هر یک از نامزدها می تواند در صورت به هم خوردن وصلت منظور، هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند. و اگر عین هدایا موجود نباشد، مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتاً نگاه داشته می شود؛ مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.»

بر اساس این ماده، شرایط پس گرفتن هدایای نامزدی عبارتند از: به هم خوردن وصلت به هر دلیلی (به جز فوت یکی از نامزدها)، اینکه هدیه به قصد وصلت داده شده باشد، عین هدیه موجود باشد و یا اگر تلف شده، تقصیر از جانب گیرنده نباشد. هدایای مصرفی (مانند گل، شیرینی، عطر و لباس هایی که به طور طبیعی با استفاده از بین می روند) معمولاً قابل استرداد نیستند، مگر اینکه اثبات شود به عمد تلف شده اند یا از ابتدا قصد برگرداندن آن ها وجود داشته است.

دوران عقد و قوانین هبه (ماده 803 قانون مدنی)

دوران عقد زمانی آغاز می شود که صیغه نکاح بین زوجین جاری شده و علقه زوجیت (هرچند زندگی مشترک آغاز نشده باشد) برقرار می شود. در این مرحله، زن و مرد از نظر شرعی و قانونی، زن و شوهر محسوب می شوند. طلاها و سایر هدایایی که در این دوران به یکدیگر داده می شوند، عموماً در قالب عقد هبه قرار می گیرند. هبه به معنای تملیک مجانی مالی به دیگری است که در آن، مالکیت مال بلاعوض به دیگری منتقل می شود.

ماده 803 قانون مدنی در مورد رجوع از هبه مقرر می دارد:

«بعد از قبض نیز واهب می تواند با بقاء عین موهوبه از هبه رجوع کند مگر در موارد ذیل: 1- در صورتی که متهب پدر یا مادر یا اولاد واهب باشد. 2- در صورتی که هبه معوض بوده و عوض هم داده شده باشد. 3- در صورتی که عین موهوبه از مالکیت متهب خارج شده یا متعلق حق غیر واقع شود خواه قهراً مثل اینکه عین موهوبه برهن داده شود. 4- در صورتی که در عین موهوبه تغییری حاصل شود.»

با توجه به این ماده، قانون استرداد هدایای دوران عقد بر مبنای هبه استوار است و پیچیدگی های خاص خود را دارد. برخلاف دوران نامزدی که صرف به هم خوردن وصلت، حق استرداد را ایجاد می کند، در دوران عقد، شرایط رجوع از هبه باید وجود داشته باشد. رویه قضایی در این زمینه نیز همواره یکسان نبوده و نظرات متفاوتی در مورد امکان رجوع از هبه طلا در دوران عقد وجود دارد، اما نظر غالب بر این است که با توجه به عدم آغاز زندگی مشترک و به هم خوردن وصلت، هدف از هبه طلا (که معمولاً به انگیزه شروع زندگی مشترک است) محقق نشده و با رعایت شرایط ماده 803، امکان رجوع وجود دارد. این تفاوت اساسی، ضرورت آگاهی از شرایط دقیق هر دوره را برای پس گرفتن طلا در عقد دوچندان می کند.

شرایط اختصاصی استرداد طلا در دوران عقد

برای موفقیت در دعوای استرداد طلا در دوران عقد، باید شرایط و الزامات حقوقی خاصی احراز شود. این شرایط همگی برگرفته از ماهیت هبه و مقررات مربوط به آن در قانون مدنی هستند و نیازمند دقت و اثبات دقیق در دادگاه می باشند. فردی که قصد پس گرفتن طلا دوران عقد را دارد، باید توانایی اثبات این موارد را داشته باشد.

هبه بودن طلاجات و قصد واهب

یکی از مهم ترین شروط برای رجوع از هبه طلا در دوران عقد، اثبات این است که طلاجات اهدایی به عنوان هدیه و با قصد تبرع (بخشیدن بلاعوض) به طرف مقابل داده شده اند. این بدان معناست که طلا نباید به عنوان بخشی از مهریه، شیربها، نفقه، یا در قالب خرید و فروش به زوجه تحویل شده باشد. اگر طلا به عنوان مهریه یا بخشی از آن در عقدنامه ذکر شده باشد، یا به قصد انجام معامله ای دیگر داده شده باشد، ماهیت هبه از بین رفته و امکان استرداد آن از طریق رجوع از هبه وجود نخواهد داشت. نیت و قصد اولیه هدیه دهنده در زمان اهدای طلا، از اهمیت بالایی برخوردار است و خواهان باید بتواند این قصد را از طریق شواهد و قرائن مختلف در دادگاه ثابت کند.

غیر معوض بودن هبه

شرط دیگری که در ماده 803 قانون مدنی ذکر شده، غیر معوض بودن هبه است. اگر در ازای اهدای طلا، چیزی از طرف مقابل دریافت شده باشد (مانند طلا در مقابل طلا یا هر عوض دیگری، چه مادی و چه معنوی که به صراحت در زمان هبه شرط شده باشد)، دیگر هبه قابل رجوع نخواهد بود. به عنوان مثال، اگر مرد به زن طلا داده و زن نیز متقابلاً هدیه ای ارزشمند به مرد داده باشد و این هدیه دادن مشروط به یکدیگر بوده باشد، هبه معوض تلقی شده و حق رجوع از بین می رود. در روابط دوران عقد، معمولاً هبه طلا بدون شرط عوض خاصی صورت می گیرد، اما اثبات این موضوع بر عهده کسی است که خواهان استرداد است.

موجود بودن عین طلا

برای استرداد، عین مال موهوبه (همان طلا) باید موجود باشد. اگر طلا موجود باشد، واهب می تواند عین آن را مطالبه کند. اما اگر طلا فروخته شده باشد، شرایط کمی پیچیده تر می شود. در این حالت، امکان مطالبه قیمت طلا وجود دارد. نکته مهم در اینجا، تعیین قیمت است: آیا قیمت زمان فروش ملاک است یا قیمت روز؟ رویه قضایی معمولاً به سمت مطالبه قیمت روز میل دارد، زیرا اصل بر جبران خسارت وارده به واهب است. چالش اصلی در اینجا اثبات فروش طلا و تعیین قیمت آن است که نیازمند ارائه مدارک و شواهد کافی است. اگر طلا بدون تقصیر متهب (گیرنده) تلف شده باشد (مثلاً سرقت یا گم شدن بدون سهل انگاری)، عموماً امکان مطالبه قیمت نیز وجود ندارد، مگر اینکه اثبات شود متهب در حفظ آن کوتاهی کرده است.

عدم خروج مال موهوبه از مالکیت متهب

بر اساس بند 3 ماده 803 قانون مدنی، اگر مال موهوبه (طلا) از مالکیت متهب خارج شده باشد، امکان رجوع از هبه وجود ندارد. به عنوان مثال، اگر زوجه طلاهای اهدایی را به شخص دیگری فروخته یا بخشیده باشد، واهب نمی تواند عین طلا را از خریدار یا گیرنده جدید مطالبه کند. در این صورت، تنها راهکار باقی مانده، در صورت احراز سایر شرایط، مطالبه قیمت طلا از خود متهب (زوجه) خواهد بود، که البته نیازمند اثبات فروش طلا توسط اوست. این موضوع تأکید بر اهمیت دقت در زمان رجوع از هبه دارد.

عدم تغییر اساسی در عین موهوبه

بند 4 ماده 803 قانون مدنی بیان می کند که اگر در عین موهوبه تغییری اساسی حاصل شود، حق رجوع از بین می رود. منظور از تغییر اساسی، تحولی است که ماهیت مال را تغییر دهد؛ مثلاً اگر یک قطعه طلا ذوب شده و به شکل دیگری درآمده باشد، یا ارزش آن به طور کلی دگرگون شده باشد. البته تغییرات جزئی نظیر تعمیر یا پرداخت های کوچک معمولاً منجر به سلب حق رجوع نمی شوند. تشخیص این موضوع نیازمند نظر کارشناس خواهد بود.

زنده بودن واهب و متهب

حق رجوع از هبه، یک حق شخصی است و با فوت واهب (هدیه دهنده) یا متهب (گیرنده هدیه) از بین می رود. بنابراین، اگر یکی از زوجین در دوران عقد فوت کند، دیگر امکان استرداد طلا در دوران عقد از طریق رجوع از هبه وجود نخواهد داشت و ورثه نمی توانند این حق را اعمال کنند. در چنین مواردی، طلا به عنوان بخشی از اموال متهب متوفی (اگر متهب فوت کرده باشد) یا واهب متوفی (اگر واهب فوت کرده باشد و قبلاً رجوع نکرده باشد) در نظر گرفته می شود و طبق قواعد ارث تقسیم خواهد شد. این موضوع تفاوت بارزی با ماده 1038 قانون مدنی در دوران نامزدی دارد که در آن صورت فوت یکی از نامزدها، حق مطالبه قیمت هدایا را از بین می برد.

مدارک و شواهد لازم برای طرح دعوای استرداد طلا

اثبات شرایط استرداد طلا در دوران عقد در دادگاه خانواده، نیازمند ارائه مدارک و شواهد محکم و قابل قبول است. بدون این مدارک، حتی اگر حق با خواهان باشد، اثبات آن در مراجع قضایی دشوار خواهد بود. جمع آوری و ارائه دقیق این مستندات، شانس موفقیت در پرونده پس گرفتن طلا در عقد را به طور چشمگیری افزایش می دهد.

فاکتور خرید طلا

یکی از مهم ترین و معتبرترین مدارک برای اثبات مالکیت و اهدای طلا، فاکتور رسمی خرید آن است. فاکتور باید شامل جزئیات دقیقی باشد، از جمله: نام خریدار (که همان واهب است)، مشخصات کامل طلا (وزن، عیار، نوع، و احیاناً عکس)، تاریخ خرید و مهر و امضای فروشنده. وجود فاکتور به وضوح نشان می دهد که چه کسی طلا را خریداری کرده و در چه تاریخی به دست آورده است. چالش اصلی زمانی پیش می آید که فاکتور موجود نباشد. در این صورت، خواهان باید به دنبال راهکارهای جایگزین باشد، مانند شهادت شهود، اقرار طرف مقابل، یا سایر قرائن و امارات قضایی.

شهادت شهود

شهادت شهود می تواند نقش بسیار مؤثری در اثبات اهدای طلا و قصد واهب (هدیه دهنده) داشته باشد. شاهدان باید افرادی باشند که در زمان خرید، اهدای طلا، یا در جریان روابط زوجین قرار داشته اند و بتوانند شهادت دهند که طلا به قصد هدیه و نه به عنوان مهریه یا عوض دیگری داده شده است. همچنین، شهود می توانند در اثبات وجود طلا نزد متهب (گیرنده)، عدم فروش آن، یا حتی در صورت فروش، در مورد قیمت احتمالی آن شهادت دهند. ویژگی های شاهد معتبر، شامل عادل بودن، بالغ بودن و عاقل بودن آنهاست. شهادت شهود می تواند در نبود فاکتور یا برای تقویت ادله دیگر، بسیار حیاتی باشد.

اظهارنامه رسمی

قبل از طرح دعوا در دادگاه، ارسال یک اظهارنامه رسمی به طرف مقابل (متهب) برای اعلام رجوع از هبه طلا در دوران عقد، یک گام مهم و ضروری است. ارسال اظهارنامه رسمی نشان دهنده حسن نیت خواهان و تلاش برای حل مسالمت آمیز مسئله است و می تواند به عنوان یک دلیل محکم در دادگاه مورد استناد قرار گیرد. در اظهارنامه باید به صراحت اعلام شود که خواهان از هبه طلاجات مشخصی که در تاریخ های معین اهدا کرده، رجوع می کند و از طرف مقابل تقاضای استرداد عین طلاها را دارد. نحوه تنظیم و ارسال اظهارنامه باید با دقت و توسط فرد آگاه به امور حقوقی انجام شود.

لیست دقیق طلاجات

خواهان باید یک لیست دقیق و کامل از تمامی طلاجات اهدایی تهیه و به دادخواست خود پیوست کند. این لیست باید شامل مشخصاتی نظیر: نوع طلا (انگشتر، گردنبند، دستبند و غیره)، وزن تقریبی (در صورت امکان)، عیار، و توضیحات دیگر باشد. این کار به دادگاه کمک می کند تا موضوع خواسته به طور واضح مشخص شود و در صورت صدور حکم، اجرای آن با سهولت بیشتری انجام گیرد. در صورت نبود فاکتور، این لیست به همراه شهادت شهود یا سایر قرائن می تواند به اثبات وجود طلاجات کمک کند.

مراحل قانونی استرداد طلا در دوران عقد

پس از بررسی مبانی حقوقی و شرایط استرداد طلا در دوران عقد و همچنین جمع آوری مدارک لازم، نوبت به اقدامات عملی و مراحل قانونی برای پیگیری این موضوع می رسد. طی کردن این مراحل با آگاهی و دقت، می تواند در دستیابی به نتیجه مطلوب نقش مؤثری داشته باشد.

گام اول: مذاکره و توافق مسالمت آمیز

همیشه بهترین و کم هزینه ترین راه حل برای اختلافات خانوادگی، به ویژه در دوران عقد، توافق مسالمت آمیز و خارج از محیط دادگاه است. مذاکره مستقیم با طرف مقابل (زوجه یا زوج) یا خانواده او، با هدف رسیدن به یک تفاهم برای استرداد طلاها، می تواند از طولانی شدن فرآیند دادرسی و هزینه های مربوط به آن جلوگیری کند. در این مرحله، می توان با کمک افراد مورد اعتماد و میانجی گران بی طرف، تلاش کرد تا طرفین به راه حلی معقول و رضایت بخش دست یابند. حتی اگر توافقی حاصل شد، توصیه می شود که این توافق به صورت مکتوب و با امضای طرفین تنظیم شود تا در آینده از بروز هرگونه اختلاف احتمالی جلوگیری شود.

گام دوم: طرح دادخواست استرداد طلا

در صورتی که مذاکرات به نتیجه نرسد و امکان توافق وجود نداشته باشد، خواهان (فردی که قصد پس گرفتن طلا در عقد را دارد) باید از طریق مراجع قضایی اقدام کند. مرجع صالح برای رسیدگی به این گونه دعاوی، «دادگاه خانواده» است. مراحل طرح دادخواست به شرح زیر است:

1. تنظیم دادخواست: دادخواست باید با ذکر دقیق مشخصات خواهان (فردی که طلا را اهدا کرده) و خوانده (فردی که طلا را دریافت کرده)، شرح کامل ماجرا (زمان و نحوه اهدای طلا، به هم خوردن وصلت، رجوع از هبه)، خواسته (استرداد عین طلا یا قیمت آن) و دلایل و مستندات قانونی (مانند ماده 803 قانون مدنی) تنظیم شود.
2. پیوست مدارک: تمامی مدارک جمع آوری شده شامل فاکتور خرید طلا، اظهارنامه رسمی (در صورت ارسال)، لیست دقیق طلاجات و سایر شواهد باید به دادخواست پیوست شوند.
3. ثبت دادخواست: دادخواست باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و به دادگاه خانواده صالح ارسال شود.
4. تعیین وقت رسیدگی: پس از ثبت دادخواست و انجام مراحل اولیه، دادگاه وقت رسیدگی تعیین کرده و طرفین را برای حضور در جلسه دادگاه دعوت می کند.

نمونه دادخواست استرداد طلا در دوران عقد

در ادامه، یک نمونه کلی از دادخواست استرداد طلا در دوران عقد آورده شده است. این نمونه فقط جنبه راهنمایی دارد و تنظیم دادخواست نهایی باید با مشورت وکیل متخصص صورت پذیرد.

بسمه تعالی
ریاست محترم دادگاه خانواده [نام شهرستان]

موضوع: دادخواست استرداد طلاجات اهدایی در دوران عقد (رجوع از هبه)

خواهان: [نام و نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس کامل]
خوانده: [نام و نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس کامل]

خواسته:
1. صدور حکم بر استرداد عین طلاجات اهدایی به شرح مندرج در لیست پیوست و فاکتورهای مربوطه.
2. در صورت عدم امکان استرداد عین، صدور حکم بر مطالبه قیمت روز طلاجات اهدایی.
3. محکومیت خوانده به پرداخت کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل).

دلایل و منضمات:
1. کپی مصدق عقدنامه شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقدنامه] صادره از دفتر ازدواج [شماره دفتر ازدواج].
2. فاکتورهای خرید طلا به شماره [شماره فاکتور] مورخ [تاریخ فاکتور] و سایر فاکتورها (پیوست).
3. لیست کامل طلاجات اهدایی (پیوست).
4. کپی مصدق اظهارنامه ارسالی به شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ ارسال].
5. شهادت شهود (در صورت لزوم).

شرح خواسته:
احتراماً به استحضار عالی می رساند، اینجانب خواهان به موجب عقدنامه شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقدنامه] صادره از دفتر ازدواج شماره [شماره دفتر ازدواج]، با خوانده محترم به عقد دائم یکدیگر درآمدیم. در دوران جاری شدن عقد و پیش از آغاز زندگی مشترک و به قصد وصلت و تشکیل خانواده، اینجانب طلاجات و هدایایی به شرح فاکتورهای پیوست و لیست ضمیمه به ارزش تقریبی [مبلغ تقریبی] ریال به خوانده محترم هبه نمودم.
متأسفانه به دلایل [ذکر دلیل به هم خوردن وصلت به صورت مختصر و بدون توهین یا اتهام]، وصلت منظور محقق نگردیده و زندگی مشترک آغاز نشد. لذا، اینجانب طی اظهارنامه رسمی شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ ارسال]، رسماً از هبه طلاجات مذکور رجوع نموده و از خوانده محترم درخواست استرداد عین طلاجات را نمودم که متأسفانه تاکنون اقدامی از سوی ایشان صورت نگرفته است.
با عنایت به اینکه طلاجات اهدایی در دوران عقد، دارای ماهیت هبه بلاعوض بوده و شرایط رجوع از هبه مطابق ماده 803 قانون مدنی کاملاً احراز شده است (یعنی عین موهوبه موجود بوده و از مالکیت متهب خارج نشده و تغییری در آن حاصل نشده است و هبه نیز معوض نبوده)، لذا با تقدیم این دادخواست، از محضر دادگاه محترم استدعای رسیدگی و صدور حکم به شرح ستون خواسته را دارم.

با تشکر و احترام
[امضاء و نام و نام خانوادگی خواهان]

هزینه های دادرسی استرداد طلا

هزینه های دادرسی برای دعوای استرداد طلا در دوران عقد، مانند سایر دعاوی مالی، بر اساس ارزش خواسته محاسبه می شود. این هزینه ها شامل موارد زیر است:

• مرحله بدوی: درصدی از ارزش خواسته (قیمت طلاجات). این درصد معمولاً بین 2.5 تا 3.5 درصد است که برای دعاوی مالی تا سقف 20 میلیون تومان 2.5% و برای مازاد بر آن 3.5% محاسبه می شود.
• مرحله تجدیدنظر: معمولاً 4.5% از ارزش خواسته.
• مرحله فرجام خواهی و اعاده دادرسی: معمولاً 5.5% از ارزش خواسته.

علاوه بر این، هزینه های دیگری مانند هزینه کارشناسی (در صورت لزوم)، هزینه دفتر خدمات الکترونیک قضایی و در صورت استفاده از وکیل، حق الوکاله وکیل نیز به این مبلغ اضافه خواهد شد. مبلغ دقیق این هزینه ها به ارزش طلای مورد ادعا بستگی دارد و بهتر است قبل از طرح دعوا، با یک وکیل متخصص مشورت شود تا برآورد دقیقی از این هزینه ها صورت گیرد.

نکات کلیدی و چالش های حقوقی اضافی

در فرآیند استرداد طلا در دوران عقد، علاوه بر شرایط اصلی و مراحل قانونی، نکات و چالش های حقوقی دیگری نیز وجود دارد که آگاهی از آن ها می تواند به طرفین در مواجهه با پرونده کمک کند. این موارد، جنبه های مختلفی از حقوق و مسئولیت ها را در بر می گیرد و نیاز به توجه ویژه دارند.

تکلیف طلاهای اهدایی به خانواده طرف مقابل

گاه پیش می آید که در دوران عقد، علاوه بر زوجین، هدایایی نیز به خانواده طرف مقابل (مثلاً مادر یا خواهر زوجه) اهدا می شود. در مورد تکلیف استرداد طلا از زوجه در چنین مواردی، رویه حقوقی کمی متفاوت است. اگر هدیه به قصد وصلت و به خانواده طرف مقابل داده شده باشد و بتوان اثبات کرد که این هدیه به نیابت از فرد اصلی بوده یا به قصد تشویق و ترغیب به وصلت بوده است، در صورت به هم خوردن عقد، امکان مطالبه آن وجود دارد. با این حال، اثبات این قصد و نیت می تواند دشوار باشد. معمولاً طلاهایی که مستقیماً به نامزد داده می شود، راحت تر قابل استرداد هستند تا آن هایی که به والدین یا دیگر اعضای خانواده اهدا شده اند. در این شرایط، لازم است خواهان نام شخص دریافت کننده را در دادخواست ذکر کند و دلایل خود را برای مطالبه از او ارائه دهد.

آیا طلا جز مهریه محسوب می شود؟

این سوال از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا ماهیت حقوقی مهریه با هبه کاملاً متفاوت است. طلا به طور معمول جز مهریه محسوب نمی شود. مهریه مبلغ یا مالی است که در زمان عقد نکاح و در عقدنامه به صراحت ذکر شده و زن به محض جاری شدن صیغه عقد، مالک آن می شود. هرگونه طلا یا هدیه ای که مرد پس از عقد به زن می دهد و در عقدنامه به عنوان بخشی از مهریه قید نشده باشد، در صورتی که با قصد تبرع و بلاعوض اهدا شده باشد، ماهیت هبه پیدا می کند و تابع احکام رجوع از هبه خواهد بود. بنابراین، اگر طلا به عنوان مهریه تعیین نشده باشد، نمی توان آن را بخشی از مهریه دانست و زن مالک مطلق آن می شود، مگر اینکه مرد بتواند با احراز شرایط ماده 803 قانون مدنی، از هبه خود رجوع کند.

فروش طلا توسط زوجه در دوران عقد

بر اساس قانون مدنی، به محض اینکه طلا به عنوان هبه به زن اهدا می شود و به قبض او درمی آید، زن مالک آن طلا محسوب می شود و حق هرگونه دخل و تصرفی در آن را دارد. این شامل حق فروش، بخشش یا استفاده از طلا می شود. حتی اگر مرد بتواند شرایط رجوع از هبه را ثابت کند، در صورتی که زن طلا را فروخته باشد، مرد نمی تواند عین طلا را از خریدار مطالبه کند، بلکه تنها می تواند قیمت روز آن طلا را از خود زن (متهب) مطالبه نماید. این موضوع چالش های خاص خود را در پی دارد، از جمله اثبات اینکه طلا فروخته شده است و تعیین قیمت واقعی آن در زمان فروش یا زمان مطالبه. در چنین شرایطی، نیاز به کارشناسی و ارائه فاکتور یا شواهد دیگر برای تعیین ارزش طلا ضروری است.

مسئولیت حفظ طلاجات توسط متهب (گیرنده)

یکی از شرایطی که قبلاً به آن اشاره شد، موجود بودن عین طلا است. اگر طلا بدون تقصیر متهب (گیرنده) تلف شده باشد، امکان استرداد عین یا قیمت آن وجود ندارد. اما اگر تلف شدن طلا به دلیل تقصیر، تعدی یا تفریط متهب باشد، واهب می تواند مطالبه خسارت کند. تقصیر یا تعدی به معنای انجام عملی است که نباید انجام می شد یا ترک عملی که باید انجام می شد و منجر به از بین رفتن مال شده است (مثلاً سهل انگاری در نگهداری، عدم توجه به دزدی، یا از بین بردن عمدی طلا). اثبات تقصیر متهب در دادگاه بر عهده خواهان است که معمولاً نیازمند ارائه دلایل و شواهد قوی است.

سرنوشت طلا در صورت فوت یکی از زوجین در دوران عقد

همانطور که پیش تر ذکر شد، حق رجوع از هبه با فوت واهب (هدیه دهنده) یا متهب (گیرنده) از بین می رود. این بدان معناست که در صورتی که یکی از زوجین در دوران عقد فوت کند، دیگر وراث فردی که طلا را هدیه داده، نمی توانند برای پس گرفتن طلا در دوران عقد اقدام کنند. طلای اهدایی، بخشی از دارایی متوفی (فردی که هدیه را دریافت کرده و فوت شده) محسوب شده و طبق قواعد ارث به ورثه او تعلق می گیرد. این وضعیت تفاوت اساسی با دوران نامزدی دارد که در آن ماده 1038 قانون مدنی صراحتاً بیان می دارد که در صورت فوت یکی از نامزدها، حق مطالبه قیمت هدایا وجود نخواهد داشت. در دوران عقد به دلیل برقراری علقه زوجیت، احکام ارث اعمال می شود.

«حق رجوع از هبه، یک حق شخصی است که با فوت واهب (هدیه دهنده) یا متهب (گیرنده هدیه) از بین می رود و ورثه نمی توانند آن را اعمال کنند.»

درک این نکات و چالش ها به افراد کمک می کند تا با دیدی واقع بینانه تر و کامل تر به موضوع استرداد طلا در دوران عقد نگاه کنند و در صورت لزوم، با مشورت یک وکیل متخصص خانواده، بهترین مسیر را برای احقاق حقوق خود انتخاب نمایند. این پیچیدگی ها نشان می دهد که صرف اطلاع از یک ماده قانونی، برای پیمودن مسیر قضایی کافی نیست و نیاز به تحلیل دقیق هر مورد و ارائه مستندات قوی وجود دارد.

---

سوالات متداول

آیا برای استرداد طلا حتماً فاکتور لازم است؟

فاکتور خرید طلا از مهمترین مدارک برای اثبات مالکیت و اهدای طلا است، اما در صورت عدم وجود فاکتور، امکان اثبات از طریق شهادت شهود یا سایر قرائن و امارات قضایی وجود دارد، اگرچه مسیر را دشوارتر می کند.

اگر زن طلاهای دوران عقد را فروخته باشد، مرد می تواند آنها را پس بگیرد؟

اگر زن طلاهای اهدایی در دوران عقد را فروخته باشد، مرد نمی تواند عین طلا را پس بگیرد، اما در صورت اثبات شرایط رجوع از هبه و فروش طلا توسط زن، می تواند قیمت روز طلا را از او مطالبه کند.

آیا هدایای مصرفی در دوران عقد قابل استرداد هستند؟

خیر، هدایای مصرفی (مانند گل، شیرینی، عطر و لباس هایی که با استفاده از بین می روند) در دوران عقد و حتی نامزدی، عموماً قابل استرداد نیستند، مگر اینکه اثبات شود به عمد تلف شده اند.

فرق نامزدی و عقد در پس گرفتن طلا چیست؟

در دوران نامزدی، استرداد هدایا (غیرمصرفی) طبق ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی با به هم خوردن وصلت امکان پذیر است، مگر در صورت فوت. اما در دوران عقد، استرداد طلا (به عنوان هبه) تابع شرایط رجوع از هبه در ماده ۸۰۳ قانون مدنی است که نیازمند موجود بودن عین، غیرمعوض بودن، و عدم تغییر اساسی در آن است و با فوت واهب یا متهب حق رجوع از بین می رود.

اگر دوران عقد طولانی شود و زندگی مشترک شروع نشده باشد، باز هم طلاها قابل استردادند؟

بله، تا زمانی که وصلت به طور کامل محقق نشده باشد و شرایط رجوع از هبه (بر اساس ماده 803 قانون مدنی) وجود داشته باشد، امکان استرداد طلا در دوران عقد وجود دارد؛ طولانی شدن دوران عقد به تنهایی مانع رجوع از هبه نمی شود.

آیا مرد می تواند بدون رضایت زن طلاهای او را پس بگیرد؟

اگر طلاها به صورت هبه به زن اهدا شده باشند و زن مالک آن ها باشد، مرد نمی تواند بدون رضایت زن یا بدون حکم قضایی آن ها را پس بگیرد. رجوع از هبه نیازمند طی کردن مراحل قانونی و اثبات شرایط آن در دادگاه است.

---

نتیجه گیری

موضوع استرداد طلا در دوران عقد، به دلیل پیچیدگی های حقوقی و ظرافت های قانونی خاص خود، می تواند یکی از چالش برانگیزترین مسائل در صورت به هم خوردن وصلت باشد. تمایز قائل شدن میان هدایای دوران نامزدی (ماده 1037 قانون مدنی) و هدایای دوران عقد (بر اساس احکام هبه در ماده 803 قانون مدنی)، نقطه آغاز درک صحیح این فرآیند است. در دوران عقد، طلای اهدایی به عنوان هبه تلقی می شود و امکان پس گرفتن طلا در عقد تنها با احراز شرایطی نظیر هبه بودن، غیر معوض بودن، موجود بودن عین طلا و عدم تغییر اساسی در آن فراهم است.

جمع آوری مدارک مستدل از جمله فاکتور خرید طلا، شهادت شهود و ارسال اظهارنامه رسمی، گام های اساسی در طرح دعوای استرداد محسوب می شوند. با وجود چالش هایی نظیر فروش طلا توسط زوجه، تکلیف هدایای اهدایی به خانواده طرف مقابل، یا از بین رفتن حق رجوع در صورت فوت یکی از طرفین، آگاهی دقیق از این موارد می تواند مسیر قانونی را روشن تر سازد. در نهایت، با توجه به حساسیت و پیچیدگی های این موضوع، توصیه قاطع می شود که قبل از هرگونه اقدام حقوقی برای رجوع از هبه طلا در دوران عقد، حتماً با یک وکیل متخصص در امور خانواده مشورت شود. یک وکیل کارآزموده می تواند با بررسی دقیق شرایط پرونده، راهنمایی های لازم را ارائه کرده و از حقوق موکل خود به بهترین نحو ممکن دفاع نماید. توافق مسالمت آمیز همواره بهترین راه حل است، اما در صورت عدم امکان، پیگیری حقوقی با آگاهی کامل از قانون و با حمایت متخصصین حقوقی، ضامن احقاق حقوق شما خواهد بود.