تک نگاری | سید حسن نصرالله؛ مشعل دار مقاومت و فرزند راستین انقلاب

رسول سلیمی: در سرزمینی که خاکش با خون و باروت درآمیخته بود مردی از دل محرومیت برخاست که نامش نه تنها در لبنان بلکه در سراسر جهان اسلام طنین انداز شد. سید حسن نصرالله دبیرکل حزب الله لبنان بیش از سه دهه پرچم مقاومت را برافراشت و با شهادتش در ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۴ در ضاحیه جنوبی بیروت فصلی نو در تاریخ خاورمیانه گشود. زندگی او روایتی است از فداکاری از طلبه ای جوان که در نجف درس خواند تا رهبری که اسرائیل را به زانو درآورد. شهادتش در حمله ای بی رحمانه نه پایان راه او بلکه جرقه ای برای تحولاتی عمیق بود؛ از جنگ اسرائیل با حماس و حزب الله گرفته تا محور مقاومت ایران و حتی سیاست شکننده لبنان.

از البازوریه تا اسطوره مقاومت

داستان از روستای کوچک البازوریه در جنوب لبنان آغاز می شود جایی که در ۳۱ اوت ۱۹۶۰ پسری در خانواده ای شیعه و تهیدست چشم به جهان گشود. سید حسن نصرالله بزرگ ترین فرزند عبدالکریم سبزی فروش و مهدیه صفی الدین در کوچه های خاکی صور بزرگ شد جایی که فقر و سادگی سایه ای همیشگی داشت. جنگ داخلی لبنان در ۱۹۷۵ خانواده اش را آواره کرد و او در ۱۵ سالگی به البازوریه بازگشت. در آن روزها آتش اشغال و ظلم در دلش شعله کشید و عهدی بست که روزی سرزمینش را آزاد کند. در ۱۶ سالگی با تشویق سید محمد غروی راهی نجف شد و زیر نظر آیت الله خوئی فقه و اصول آموخت. اما طولی نکشید که دستور اخراج صدام حسین او را در ۱۹۷۸ به لبنان بازگرداند.

بازگشتش آغاز راهی بزرگ بود. در بعلبک در مدرسه ای که سید عباس موسوی بنیان گذاشته بود درس خواند و درس داد. به جنبش امل پیوست اما تهاجم اسرائیل در ۱۹۸۲ او را به سوی حزب الله کشاند جنبشی که با حمایت ایران از خاکستر اشغال سر برآورد. ارتباط با ایران از همان آغاز عمیق بود؛ در ۱۹۸۱ با امام خمینی(ره) دیدار کرد و از او حکم نمایندگی شرعی گرفت. در ۱۹۸۹ به قم رفت فارسی آموخت و با قاسم سلیمانی پیوندی برادرانه بست. او در سخنرانی هایش ایران را «مادر مقاومت» خواند و این پیوند تا آخر عمرش پابرجا ماند.

نحوه انتخابش لحظه ای سرنوشت ساز بود. در ۱۶ فوریه ۱۹۹۲ وقتی بالگردهای اسرائیلی سید عباس موسوی را به شهادت رساندند حزب الله یتیم شد. اما این یتیمی کوتاه بود. نصرالله که تنها ۳۲ سال داشت با اجماع شورای حزب به دبیرکلی رسید. هوشش شجاعتش و نزدیکی اش به ایران او را از میان چهره های باتجربه تر متمایز کرد. از آن روز سکان جنبشی را به دست گرفت که قرار بود تاریخ را بازنویسی کند.

حمایت ایران ستون فقرات این مسیر بود. پیروزی در جنگ ۳۳ روزه اوج شکوه او بود. در ژوئیه ۲۰۰۶ وقتی اسرائیل با تمام غرورش به لبنان تاخت نصرالله با استراتژی ای هوشمندانه ایستاد. موشک نور ناوچه ساعر را در سواحل صور غرق کرد و او زنده از المنار گفت: «به دریا نگاه کنید ناوچه در آتش می سوزد.» پس از ۳۳ روز اسرائیل با ۱۲۰ کشته و هزاران آواره عقب نشست. «نیویورک تایمز» نوشت که این جنگ نصرالله را به قهرمانی شکست ناپذیر تبدیل کرد.

جایگاهش در لبنان فراتر از یک رهبر بود. او با خدمات اجتماعی از بیمارستان ها تا مدارس قلب شیعیان را فتح کرد. «الجزیره» در نظرسنجی ۲۰۰۷ او را «محبوب ترین چهره جهان عرب» نامید. حتی مسیحیان مانند جولیا بطرس که ترانه ای برایش خواند او را ستودند. نصرالله سرو بلند مقاومت در برابر تندباد اشغال خم نشد و نامش در تاریخ لبنان حتی تحسین دشمنانش را هم برانگیخت.

نحوه بمباران محل اقامت و سناریوهای شهادت

صبح روزی آرام در ضاحیه جنوبی بیروت ناگهان آسمان شکافت. در ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۴ اسرائیل با حمله ای بی سابقه قلب مقاومت را نشانه رفت. ضاحیه که پناهگاه شیعیان و پایگاه حزب الله بود زیر باران بمب لرزید. همان زمان «الجزیره» گزارش داد که ۸۵ تن بمب سنگرشکن BLU-۱۰۹ ساخت آمریکا در ساعت ۶:۳۰ عصر به وقت محلی بر سر منطقه فروریخت. این بمب ها با وزن ۹۰۰ کیلوگرم و توانایی نفوذ ۳.۴ متری در بتن برای نابودی پناهگاه ها طراحی شده بودند. «هاآرتص» نوشت که چهار جنگنده اف-۳۵ با هماهنگی اطلاعاتی دقیق چهار موشک پیاپی به ساختمانی هفت طبقه در منطقه الجماعه شلیک کردند.

شاهدانی که «المیادین» با آن ها گفت وگو کرد از انفجارهایی گفتند که زمین را تا شعاع ۵۰۰ متری لرزاند و گودالی ۲۰ متری در دل خاک کاشت. دود غلیظ آسمان را پوشاند و فریادها در میان آوار گم شد. حزب الله تأیید کرد که نصرالله همراه سردار عباس نیلفروشان فرمانده ارشد سپاه قدس در این حمله به شهادت رسید. پیکرش پس از ۴۸ ساعت از زیر آوار بیرون آمد؛ «patc» نوشت که به طرز معجزه آسایی سالم بود گویی حتی مرگ نیز نتوانست اقتدارش را خدشه دار کند.

سناریوهای شهادتش اما پرده هایی از ابهام دارد. «یدیعوت آحارونوت» مدعی شد که نصرالله در جلسه ای با ۱۲ فرمانده ارشد بود و اطلاعات پهپادی مکان دقیقش را لو داد. «اکسیوس» به نفوذ موساد اشاره کرد و گفت جاسوسی در حلقه نزدیک او مختصات را فاش کرده بود. اما «شبکه ۱۲ اسرائیل» روایتی دیگر داشت: گازهای سمی ناشی از انفجار او را در پناهگاهی بدون تهویه خفه کرد. «محمود قماطی» از حزب الله به «رویترز» گفت: «محل کشف پیکر پر از گازهای خفه کننده بود.» کارشناسان می گویند که اسرائیل با ترکیبی از فناوری پیشرفته و خیانت احتمالی این ضربه را زد اما حقیقت همچنان در سایه ابهام است.

تأثیر شهادت بر جنگ اسرائیل و حماس

سید حسن نصرالله پس از ترور اسماعیل هنیه در ژوئیه ۲۰۲۴ سپر غزه شده بود. «المانیتور» گزارش داد که حزب الله در سپتامبر ۲۰۲۴ ۳۰ راکت به عسقلان شلیک کرد و دو سرباز اسرائیلی را کشت تا فشار را از غزه بردارد. اما شهادتش معادلات را تغییر داد. «وال استریت ژورنال» نوشت که حماس در اکتبر ۲۰۲۴ ۶۰ موشک به تل آویو شلیک کرد و ۴ نفر را کشت. یحیی سنوار در بیانیه ای او را «ستون مقاومت» خواند و حملات را شدت بخشید.

اما این تنها روی سکه نبود. «هاآرتص» گزارش داد که در نوامبر ۲۰۲۴ اسرائیل عملیات زمینی در جبالیا را گسترش داد و ۲۵۰ نفر را شهید کرد. ناظران سیاسی می گویند که شهادت نصرالله انگیزه انتقام را در حماس شعله ور کرد اما فقدان جبهه شمالی دست اسرائیل را برای تمرکز بر غزه باز گذاشت. او که با حملاتش بخشی از ارتش اسرائیل را در مرز لبنان زمین گیر کرده بود دیگر نبود و این خلأ حماس را در تنگنای سخت تری قرار داد.

تأثیر شهادت بر جنگ اسرائیل و حزب الله

در جنوب لبنان شهادت نصرالله جنگ را به اوج خود رساند. «بی بی سی» گزارش داد که در هفته پس از ترور اسرائیل ۵۰۰ هدف را در جنوب لبنان بمباران کرد و ۳۰۰ غیرنظامی را کشت. اما حزب الله تسلیم نشد. در ۸ اکتبر ۲۰۲۴ هاشم صفی الدین به عنوان جانشین انتخاب شد و «تایمز اسرائیل» نوشت که در همان ماه ۸۰ راکت به حیفا شلیک شد و ۶ سرباز اسرائیلی جان باختند. پایگاه هوایی رامات داوید نیز هدف قرار گرفت و خسارات سنگینی به بار آمد.

«فارن پالیسی» تحلیل کرد که این شهادت به جای تضعیف حزب الله را متحد کرد. «الجزیره» از افزایش تولید موشک های نقطه زن خبر داد و گفت رزمندگان با انگیزه انتقام خطوط تولید را شبانه روز فعال نگه داشتند. کارشناسان معتقدند که اسرائیل با تشدید حملات (۱۲۰۰ کشته تا نوامبر «رویترز») گمان می کرد حزب الله را فلج کند اما پاسخ های کوبنده نشان داد که این جنبش ریشه هایی عمیق تر از یک رهبر دارد.

از سوی دیگر لبنان پیش از شهادت نصرالله در باتلاقی از بحران فرو رفته بود. از زمان پایان دوره ریاست جمهوری میشل عون در ۳۱ اکتبر ۲۰۲۲ پارلمان این کشور بیش از ۱۲ بار برای انتخاب رئیس جمهور جدید ناکام مانده بود. حزب الله به همراه متحدش جنبش امل به رهبری نبیه بری از نامزدی ژنرال ژوزف عون فرمانده ارتش لبنان حمایت می کرد اما این حمایت با مخالفت احزاب مسیحی مانند نیروهای لبنانی به رهبری سمیر جعجع و حزب کتائب روبه رو شده بود. نصرالله با نفوذش در میان شیعیان و توانایی اش در میانجی گری حلقه اتصال این بن بست بود. او نه تنها حزب الله را در پارلمان و کابینه نمایندگی می کرد بلکه با تهدید ضمنی قدرت نظامی رقبا را به سازش وامی داشت. اما با شهادتش این تعادل از هم پاشید.

فشار آمریکا و عربستان سعودی پس از شهادت نصرالله تشدید شد. ایالات متحده که حزب الله را یک سازمان تروریستی می داند از مدت ها پیش خواستار کاهش نفوذ این گروه در ساختار سیاسی لبنان بود. در نوامبر ۲۰۲۴ پس از ترور نصرالله مقامات آمریکایی فشار بر متحدان خود در لبنان به ویژه احزاب مسیحی و سنی را افزایش دادند تا دولتی تشکیل شود که حزب الله را به حاشیه براند. عربستان سعودی نیز که حزب الله را بازوی ایران در منطقه می بیند از این فرصت استفاده کرد تا نفوذ خود را در بیروت بازسازی کند. ریاض که پس از بحران روابط با لبنان در سال ۲۰۲۱ به دلیل اظهارات وزیر اطلاعات وقت جرج قرداحی کمک هایش را قطع کرده بود حالا با وعده حمایت مالی مشروط به تضعیف حزب الله وارد میدان شد.

در دسامبر ۲۰۲۴ پارلمان لبنان بار دیگر برای انتخاب رئیس جمهور تشکیل جلسه داد اما این بار فضای متفاوتی حاکم بود. حزب الله که هنوز از شوک ترور نصرالله و حملات گسترده اسرائیل به زیرساخت هایش در جنوب و ضاحیه بهبود نیافته بود نتوانست موضع قاطعی اتخاذ کند. در این میان فشارهای خارجی نتیجه داد. در ۱۵ دسامبر ۲۰۲۴ ژوزف عون با حمایت ائتلافی شکننده از احزاب مسیحی سنی و بخشی از نمایندگان مستقل به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد. این انتخاب که با میانجی گری فرانسه و حمایت ضمنی آمریکا و عربستان انجام شد نشان دهنده چرخشی به سوی دولتی بود که حزب الله در آن نقش کم رنگی داشت.

تشکیل کابینه اما داستان دیگری بود. نجیب میقاتی نخست وزیر موقت که از سال ۲۰۲۲ در قدرت مانده بود با فشار آمریکا و عربستان برای حذف وزرای نزدیک به حزب الله مواجه شد. در ژانویه ۲۰۲۵ کابینه جدید با ترکیبی از تکنوکرات ها و نمایندگان احزاب میانه رو تشکیل شد. حزب الله تنها یک کرسی در وزارت بهداشت به دست آورد آن هم به دلیل فشار جنبش امل. بیانیه سیاست کابینه جدید برخلاف گذشته هیچ اشاره ای به مشروعیت سلاح حزب الله نداشت و بر اجرای قطعنامه ۱۷۰۱ سازمان ملل برای خلع سلاح گروه های غیررسمی تأکید کرد. این تغییر نتیجه مستقیم فشارهای خارجی بود که از ضعف حزب الله پس از شهادت نصرالله بهره بردند.

شهادت نصرالله و ادامه مقاومت از سوریه تا فلسطین

سید حسن نصرالله حلقه اتصال حزب الله حماس انصارالله و حشد الشعبی بود. «نیویورک تایمز» گزارش داد که ایران در ۲ اکتبر ۲۰۲۴ با عملیات «وعده صادق ۳» ۲۰۰ موشک به اسرائیل شلیک کرد و ۲۵ نفر را کشت. انصارالله یمن نیز در نوامبر ۱۲ پهپاد به ایلات فرستاد و ۳ اسرائیلی را کشت («الشرق الاوسط»). «المانیتور» نوشت که ایران با ارسال موشک های فتح-۳۶۰ به حزب الله سعی کرد خلأ را پر کند. اما تحلیلگران می گویند شهادت نصرالله محور را به اتحاد نظامی واداشت اما خلا جایگاه کاریزمای او هماهنگی تاکتیکی را موقتاً مختل کرد. با این حال پاسخ های کوبنده نشان داد که این شبکه همچنان قدرتی غیرقابل انکار است.

از سال ۲۰۱۳ وقتی حزب الله وارد جنگ داخلی سوریه شد رزمندگانش در کنار نیروهای سوری و مستشاران ایرانی جبهه های متعددی را تقویت کردند. نبرد قصیر در ۲۰۱۳ و آزادسازی حلب در ۲۰۱۶ که هر دو با حضور مستقیم حزب الله به پیروزی رسیدند نشان دهنده اهمیت این گروه بودند. نصرالله در سخنرانی ۲۵ مه ۲۰۱۳ اعلام کرد: «اگر سوریه سقوط کند منطقه به دست آمریکا و اسرائیل می افتد.» او با اعزام هزاران رزمنده این سناریو را برای بیش از یک دهه به تعویق انداخت. اما پس از شهادتش حزب الله که زیر حملات سنگین اسرائیل در لبنان قرار داشت دیگر توان پشتیبانی از دمشق را نداشت.

در نوامبر ۲۰۲۴ درست زمانی که آتش بس میان اسرائیل و حزب الله برقرار شد شورشیان سوری به رهبری جبهه النصره و نیروهای مورد حمایت ترکیه حمله ای برق آسا به حلب و حمص آغاز کردند. حزب الله که بخش اعظم فرماندهان ارشدش را از دست داده بود و زیرساخت هایش در لبنان از دست رفته بود نتوانست نیرویی به سوریه بفرستد. در نتیجه در ۸ دسامبر ۲۰۲۴ دمشق سقوط کرد و بشار اسد به مسکو گریخت. این فروپاشی که در کمتر از دو هفته رخ داد نشان داد که بدون حضور فعال حزب الله وضعیت سوریه شکننده تر از آن بود که تصور می شد.

آینده حزب الله در فقدان سید حسن نصرالله

کارشناسان معتقدند نصرالله رهبری کاریزماتیک بود که با سخنرانی ها و استراتژی اش حزب الله را هدایت کرد. «فارن افرز» او را چهره ای بی بدیل خواند که با صدایش میلیون ها نفر را به میدان آورد. نظریه «رهبری کاریزماتیک» ماکس وبر می گوید مرگ چنین رهبری سازمان را به بحران می کشاند. اما نظریه «ساختارگرایی» لوی استروس این را رد می کند و معتقد است سازمان های ایدئولوژیک مانند حزب الله به باور جمعی وابسته اند نه یک فرد. شواهد نیز این را تأیید می کند. چه آنکه «المانیتور» از افزایش ۲۰ درصدی جذب نیرو در اکتبر ۲۰۲۴ خبر داد. حملات مداوم مانند شلیک ۱۰۰ راکت به صفد در دسامبر (۸ کشته «یدیعوت آحارونوت») و حمایت ایران نشان داد که حزب الله ریشه هایی عمیق دارد. کارشناسان می گویند این جنبش با تکیه بر ساختار ایدئولوژیک و شبکه فرماندهان از این ضربه عبور خواهد کرد و آینده اش را بازسازی می کند.

حزب الله به عنوان ساختاری ایدئولوژیک با خون او جان تازه ای گرفت و نشان داد که میراثش فراتر از یک رهبر مقاومتی جاودان است. در آسمان خاورمیانه نام او چون مشعلی می درخشد که هرگز خاموش نخواهد شد.

۲۱۳