بیماری‌های تیروئیدی از جمله مشکلات شایع در بین بزرگسالان و کودکان است. از آنجایی که هورمون تیروئید نقش بسزایی در سوخت و ساز و متابولیسم بدن دارد توجه به درمان آن اهمیت زیادی، به خصوص برای کودکان دارد. این که آیا تغذیه در ایجاد یا درمان این بیماری نقش دارد؟ چه علائمی نشان از این بیماری در کودکان دارد؟ و اهمیت کم کاری یا پر کاری تیروئید در دوران بارداری، سوالات مهم در مورد این بیماری است که به این بهانه با دکتر نسرین بابازاده متخصص داخلی و فلوشیپ غدد به گفتگو نشستیم که در ادامه آن را می‌خوانید:
آیا تغذیه می‌تواند در کم کاری یا پرکاری تیروئید نقش داشته باشد؟
ید موجود در رژیم غذایی یکی از مهمترین فاکتور‌ها در عملکرد صحیح غده تیرویید است. مطالعات مختلف نشان داده است که در مناطقی که خاک غنی از ید ندارد، شیوع کم کاری تیروئید و گواتر در آن منطقه بیشتر است. همچنین مشاهده شده است که در مناطقی که خاک، ید زیادی دارد یا رژیم غذایی مردم سرشار از ید است (مثلا مصرف غذای دریایی زیاد است) پرکاری تیروئید مختصری نسبت به مناطق دیگر بیشتر است.
ایران جزء مناطقی است که خاک‌اش ید زیادی ندارد. در گذشته‌های دور، مشکل گواتر و کم کاری تیروئید در کودکان بسیار دیده می‌شد که با توزیع نمک‌های یددار و غنی کردن مواد غذایی با ید این مشکل تا حد زیادی برطرف شد.
آیا لازم است عموم افراد بخواهند به صورت روتین از مکمل‌های ید استفاده کنند؟
ما مکمل‌های ید را به صورت روتین تجویز نمی‌کنیم. استفاده از نمک‌های یددار کفایت می‌کند. استثنایی که وجود دارد در مورد خانم‌های باردار است. در این افراد، چون نیاز بدن‌شان به ید افزایش پیدا می‌کند، مکمل ید تجویز می‌شود.
آیا مواد غذایی دیگری در ایجاد پرکاری و کم کاری تیروئید نقش دارند؟
یک سری از خوراکی‌ها تحت عنوان گواتروژن معروفند (به مواد غذایی گفته می‌شود که باعث ایجاد گواتر می‌شوند) در یک سری از سبزیجات خاص مثل کلم، ترب، شلغم یا بادام زمینی وجود دارد. این که مصرف روتین این مواد غذایی باعث کم کاری یا پرکاری تیروئید می‌شود. باید بگوییم خیر. جای نگرانی ندارد مگر این که فرد بخواهد بسیار زیادتر از حد نرمال از این مواد استفاده کند. در غیر این صورت مصرف روتین و روزمره این مواد جای نگرانی ندارد. نیازی نیست که بیماران (چه کودکان و چه بزرگسالان) خودشان را از مصرف این مواد غذایی محروم کنند.
از طرفی در مورد نمک‌ها، بهترین نمکی که وجود دارد همان نمک تصفیه شده یددار است. بیمارانی به ما مراجعه می‌کنند و می‌گویند: «ما از نمک‌های آبی یا صورتی … استفاده می‌کنیم برای این که تیروئیدمان تنظیم شود». این موضوع پایه علمی ندارد. بهترین نمک همان نمک یددار است که استفاده شود.
در مورد نمک‌های یددار این نکته قابل ذکر است که ید ماده‌ای به شدت فرار است، اگر نمک در یک ظرف در باز یا در معرض نور یا حرارت زیاد قرار گیرد، ممکن است تبخیر شود. از این رو همیشه ظرف نمک باید در بسته بوده و در معرض نور نباشد. نمک ترجیحا در پایان پخت غذا اضافه شود، چون حرارت باعث تبخیر ید نمک می‌شود.
آیا بیمار‌های تیروئید (کم کاری یا پرکاری یا نودول‌های تیروئید) نسبت به گذشته بیشتر شده است؟
واقعیت این است که احتمالا بیشتر نشده است. چرا که تا چندین سال قبل، تست‌های تیروئیدی یا سونوگرافی تا این اندازه در دسترس نبودند یا آگاهی مردم در مورد علائم کم کاری یا پر کاری تیروئید تا این حد زیاد نبود. خیلی وقت‌ها شخص تا آخر عمرش متوجه بیماری نمی‌شد. در سال‌های اخیر مردم خیلی حساس‌تر شدند و آگاهی‌شان نسبت به علایم بالاتر رفته است. در اکثر مواقع خودشان به پزشک مراجعه کرده و از او می‌خواهند برایشان آزمایش تیروئید یا سونوگرافی تیروئیدی بنویسد.
در کودکان چه علائمی نشان از این بیماری دارد؟
خوشبختانه چند سالی است که از کودکان از بدو تولد تست‌های تیروئید گرفته می‌شود. اگر به هر علتی تست‌های تیروئیدی انجام نشود، علائمی در نوزادان و کودکان دارد. مهمترین مسئله‌ای که ما خیلی نگرانش هستیم اثر آن روی تکامل سیستم عصبی و مغز کودک است.
اگر درمان به موقع شروع نشود باعث عقب ماندگی ذهنی کودک می‌شود. این کودکان تاخیر در تکامل دارند. دیرتر اقدام به راه رفتن، غذا خوردن، حرف زدن و دندان درآوردن می‌کنند. اختلالات رشد شدیدی دارند. قد کوتاهی دارند. مرتب خواب آلود هستند. صدای گریه این کودکان معمولا خشن است. استخوان ملاج سرشان دیرتر بسته می‌شود.
این‌ها علائمی هستند که اگر به هر علتی آزمایش تیروئید در بدو نوزادی انجام نشد و کودک این علائم را داشت، پدر و مادر حتما باید کودک را نزد پزشک برده و این تست‌ها برایش درخواست شود. کم کاری تیروئید می‌تواند در سنین بالاتر مثل ۷تا ۸ سالگی کودک هم اتفاق بیافتد. در این سنین کودکان معمولا قد کوتاهی داشته، چاق هستند. کم کاری یا پرکاری تیروئید ممکن است باعث بلوغ زودرس یا دیر رس هم شود.
اهمیت عملکرد نرمال تیروئید در بارداری تا چه حد است؟
اهمیت عملکرد نرمان تیروئید (چه کم کاری چه پرکاری تیروئید) در دوران بارداری خیلی زیاد است. اگر مادری در دوران بارداری کم کاری تیروئید داشته باشد. به خاطر این که جنین تا چند هفته اول غده تیروئید ندارد و از هورمون‌های تیروئیدی مادر استفاده می‌کند، اگر خود مادر هم کمبود این هورمون را داشته باشد بچه دچار نقص در تکامل دوران جنینی‌اش می‌شود و ممکن است روی مغز بچه اثرات سویی بگذارد. از این رو مهم است که همه خانم‌های باردار قبل از بارداری، از جهت عملکرد نرمال تیروئید مورد بررسی قرار بگیرند. اگر تیروئیدشان موردی داشت، در طول دوران بارداری به طور منظم این تست‌ها درخواست شود تا اگر لازم بود دوز داروهایشان کم یا زیاد شود.
پرکاری تیروئید هم به همان اندازه مهم است. اگر پرکاری تیروئید به خوبی کنترل نشود احتمال زایمان زودرس، اختلال رشد جنین یا حتی سقط هم وجود دارد. البته مشخص است که در صورت مصرف منظم دارو و کنترل بیماری جای نگرانی نیست.