/گزارش/ فرسایش؛ ربایشِ آسایش خاک – patc

خاک یکی از مهمترین عوامل تولید است که در زندگی اقتصادی و اجتماعی انسان تأثیر بسیار دارد ولی در سال‌های اخیر، فرسایش خاک و تولید رسوب به خاطر اثرات اقتصادی و زیست محیطی آن یکی از مهم‌ترین مشکلات حوضه‌های آبخیز ایران و لرستان است.

افزایش هدررفت منابع خاک در حوضه‌های آبخیز لرستان، چالشی مداوم است که با افزایش جمعیت و فشار وارده بر منابع طبیعی، کشت و کارهای ناپایدار در خاک‌ها و اراضی شیب دار، موجب کاهش تولید در اراضی می‌شود.

در این بین‌به دلیل توپوگرافی لرستان فرسایش خاک از متوسط جهانی بیشتر است.

فرسایش خاک در برخی مناطق لرستان ۲ برابر میانگین کشوری گزارش شده است

در این خصوص شیرزاد نجفی، مدیرکل سابق منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان گفت: در لرستان به علت کوهستانی بودن، توپوگرافی، شیب بالای استان و سازندهای حساس به فرسایش، در برخی از نقاط مانند کوهدشت و پلدختر فرسایش خاک ۲ برابر میانگین کشوری گزارش شده است.

نجفی فرسایش خاک، فرونشست، زمین لغزش، خشکسالی، کمبود آب و افت آب چاه‌های عمیق در استان را در حال گسترش دانست و گفت: با اجرای عملیات آبخیزداری در هر هکتار، ۵۳۰ مترمکعب آب در مناطق استان ذخیره و بین ۲ تا ۹ تن در هکتار کنترل فرسایش خاک را خواهیم داشت که سوای این، افزایش تولید علوفه، ۴۲ تن ترسیب کربن در هر هکتار، کاهش سیل و… از دیگر مزیت‌های اجرایی عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری است.

نجفی با بیان اینکه بخش اعظمی از استان سیل خیز بوده و سیل گذشته خسارات زیادی به زیرساخت‌های لرستان وارد کرده است، تصریح کرد: در برخی از مناطق استان هر ساله بیش از ۲۰ تن در هکتار فرسایش خاک رخ می‌دهد که تنها با اقدامات آبخیزداری می‌توان آن را مدیریت و تا حد زیادی کاهش داد.

کشت دیم در اراضی شیبدار فرسایش آبی و خاکی به دنبال خواهد داشت

فرزاد ویسانلو، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد نیز کشت دیم در اراضی شیبدار را عامل فرسایش در لرستان دانست.

وی گفت: کشت دیم در اراضی شیبدار فرسایش آبی و خاکی خیلی زیادی را به دنبال خواهد داشت.

این دکترای تخصصی مهندسی منابع طبیعی اظهار کرد: گفت: کشاورزی در این اراضی معمولا همراه با شخم در جهت شیب و به صورت عمودی است که به محض اولین بارندگی خاک شسته می‌شود و در مناطق پایین دست تبدیل به آبرفت می‌شود.

ویسانلو ادامه داد: در اثر این فرسایش زمین مرغوب بالادست نابود می‌شود و هم زمین‌های کشاورزی پایین دست براثر ته‌نشینی رسوبات، محصول دهی کشاورزی آنان کاهش می‌یابد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه اذعان کرد: برخی کشاورزان متوجه نیستند این تغییر کاربری تیشه به ریشه کشاورزی در پایین دست می‌زند.

وی افزود: تبدیل اراضی منابع طبیعی به کشاورزی از قدیم‌الایام مدنظر روستاییان بوده و این دست‌اندازی را سال‌های سال است که انجام می‌دهند.

خاک ورزی دلیل تخریب خاک

در این رابطه افسانه عالی‌نژادیان، عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه لرستان نیز خاکورزی را مسئول تخریب خاک می‌داند.

وی گفت: عملیات شدید خاکورزی سبب افزایش فرسایش باد و آب و تخریب ساختمان خاک می‌شود، بنابراین، برای حفظ خاک به کاهش عملیات خاکورزی نیاز است.

عالی‌نژادیان با بیان اینکه کشاورزی حفاظتی شامل نگهداری بقایای گیاهی در سطح خاک، تناوب زراعی و کنترل عبور و مرور وسایل و ماشین‌های کشاورزی است، تصریح کرد: در حقیقت کشاورزی حفاظتی راهکاری برای حفظ و اصلاح منابع کشاورزی با هدف افزایش تولید و پایداری محصول همراه با حفظ محیط زیست است که در این روش به‌جای استفاده از روش‌های خاک‌ورزی رایج و سنتی، از خاک‌ورزی حفاظتی Conservation tillage، (بدون خاک‌ورز  Zero/No tillage یا انواع خاک‌ورزی حداقلی) استفاده می‌شود، به این معنا که زیر و رو شدن خاک در این روش مثل سیستم رایج خاک‌ورزی نبوده و دست‌کم ۳۰ درصد بقایای محصول قبلی در سطح خاک مزرعه حفظ می‌شود.

عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه لرستان اضافه کرد: از مزایای دیگر این روش کشاورزی، کاهش فشردگی خاک، افزایش ضریب نگهداری رطوبت در خاک، افزایش مواد آلی خاک، جلوگیری از فرسایش، کاهش تبخیر، پیشگیری از به هم خوردن ساختمان خاک و همچنین اصلاح آن، افزایش کارآیی مصرف آب، تنظیم  pH و EC و در نهایت حمایت از جاندارن ریز و درشت خاکزی است.

شخم زدن در جهت شیب، عامل فرسایش خاک در لرستان

علی سالاروند، مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان نیز در این رابطه به patc گفت: فرسایش خاک و مشکلاتی که در استان در این بخش داریم مربوط به شخم زدن در جهت شیب است.

وی افزود: در همه ‌شهرستان‌های استان این موضوع به وضوح دیده می‌شود و بیشتر فرسایش ما برای این موضوع ‌است.

سالاروند ادامه داد: ما خاک را سست ‌کرده‌ایم، در جهت خلاف شیب و شیب‌های بالای ۱۲ درصد یا ‌بالای ۱۵ درصد متأسفانه با عدم نظارت آن را شخم ‌می‌زنیم که عاملی برای فرسایش خاک است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان تصریح کرد: در مناطق حفاظت شده اگر غیرمجاز چنین موردی مشاهده شود سریعاً ‌خلع ید کرده و به مراجع قضایی شکایت و سریعاً افراد را خلع ید می ‌کنیم.

این مسئول گفت: در مناطق حفاظت شده فرسایش خاک نداریم ولی گاهاً در دریاچه گهر و بالادست دریاچه بعضا مشاهده مشاهده می‌شود.

سالاروند با بیان اینکه در مناطق حفاظت شده نیاز به طرح آبخیزداری ‌داریم، گفت: با منابع طبیعی نیز صحبت کردیم که جلوی فرسایش، حرکت شن‌ها ‌و خاک را به پایین دست بگیریم. یک سری کارهای ‌آبخیزداری قبلاً انجام داده‌اند و موضوع را در دستور کار داریم.

وی گفت:‌ اعتبارات ملی خودمان نیز خیلی محدود است ولی سعی می‌کنیم ‌در بحث جلوگیری از فرسایش خاک آن را هزینه کنیم.

تخریب یک میلی‌متر خاک در سال به معنای از بین رفتن ۷۵ کیلوگرم ازت است

همچنین سیما محمدی، عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه لرستان میزان فرسایش خاک در استان را معادل ۲۵ تن در هکتار عنوان کرد و با اشاره به اینکه این  میزان فرسایش که تقریبا دو برابر متوسط کل کشور و حدود پنج برابر متوسط جهانی است، تصریح کرد:  این رقم نسبت به متوسط دنیا بسیار بالاست.

وی بیان کرد: فرسایش خاک به طرق مختلف سبب جلوگیری از توسعه کشاورزی پایدار می‌شود که در این راستا می توان به خسارات سالانه ناشی از تخریب اراضی کشاورزی و منابع طبیعی، افت شدید سطح آب سفره‌های زیرزمینی، فرسایش شدید اراضی حاشیه رودخانه‌های فصلی و دایمی استان، خسارت سیل، زمین لغزش، پر شدن مخازن سدها از گل و ایجاد رسوبات در آبراهه‌ها، کاهش عملکرد در سیستم کشت آبی و فقیر کردن خانوارهای زارع با کاهش در عملکرد محصولات، آلودگی آب رودخانه‌ها و دریاچه‌ها، از دست دادن تنوع زیستی، شیوع آفات و بیماری‌ها و برهم خوردن تعادل طبیعی اشاره کرد.

عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه لرستان افزود: برآورد شده تخریب یک میلی‌متر خاک در سال به معنای از بین رفتن ۷۵ کیلوگرم ازت، ۲۴ کیلوگرم فسفر و هشت کیلوگرم پتاس در هر هکتار زمین زراعی است و این در حالیست که سالانه هزینه‌های زیادی برای جبران خسارات ناشی از فرسایش خاک می‌شود که بالغ بر میلیاردها ریال در سال تخمین زده شده است.

وی افزود: با توجه به جدی بودن مشکلات فرسایش و ضرورت بهبود حاصلخیزی خاک، انجام اقدامات حفاظتی خاک در راستای حرکت در جهت کشاورزی پایدار و حفظ کمیت و کیفیت منابع آب و خاک به عنوان مهم‌ترین بستر تولید محصولات کشاورزی و عامل جلوگیری از مهاجرت روستاییان ضروری است و بر این اساس لزوم توجه به حفاظت از منابع آب و خاک اهمیت می‌یابد.

۲۰ متر فرونشست زمین در دشت کوهدشت و رومشکان

مهدی پازوکی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری لرستان نیز به patc گفت: بحث فرسایش خاک لرستان در سازمان زمین شناسی در حال مطالعه است.

وی ادامه داد: بحث رانش در کنار فرسایش خاک لرستان نیز در حال مطالعه بوده و نتایج آن به ما ‌داده خواهد شد.

پازوکی افزود: بیشترین رانش زمین و فرسایش خاک در لرستان مربوط به شهرستان‌های کوهدشت، ‌رومشکان و نورآباد است که مطالعه این موضوع نیز در حال انجام است ‌می‌دهند.

این مسئول با بیان اینکه این شهرستان‌ها جز پهنه پرخطر و قرمز اعلام شده‌اند، گفت: ‌فرونشست زمین در دشت کوهدشت و رومشکان تا ۲۰ متر اعلام شده و ‌احتمالاً به دلیل بحث افت آب‌های ‌زیرزمینی است.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری لرستان تصریح کرد: متأسفانه طی سنوات قبل بحث آبخیزداری و آبخوان‌داری را خیلی انجام ‌ندادیم و دلیل آن بنا به گفته دست‌اندرکاران این کار کمبود اعتبار بود.

وی بیان کرد: مهمترین ‌عامل جلوگیری از فرسایش خاک، آبخیزداری است که باید در استان لرستان بیش از پیش به آن پرداخته شود.

به گزارش patc، اگر فرسایش خاک با همین سرعت در لرستان انجام شود، اقتصاد غالب لرستان که بر پایه کشاورزی بنا شده به مخاطره شدید افتاده و برای جلوگیری از این موضوع باید طرح‌های کنترل فرسایش خاک به سرعت در استان انجام شوند.

انتهای پیام