گردشگری فله ای؛ آفتی که به جان جغرافیای ایران افتاده است

به گزارش patc روزنامه فراز نوشت: در ایام تعطیلات نوروزی امسال صحنه های ناراحت کننده ای از اقصا نقاط ایران در رسانه ها و شبکه های اجتماعی پخش شد که دل هر دوستدار طبیعت ایرانی را به درد می آورد. از غارت خاک های ارزشمند جزیره هرمز توسط گردشگران ناآگاه گرفته تا انباشت زباله در جنگل های ارزشمند هیرکانی شمال ایران تا هجوم بی رویه جمعیت گردشگران بی دقت به فرهنگ بومی به منطقه اورامانات استان کردستان و کرمانشاه. شاید بتوان ده ها نمونه دیگر از توریسم غیرمسئولانه که نه تنها موجب رشد و توسعه جوامع محلی روستایی ایران نمی شوند بلکه خود اکنون تبدیل به معضل شده اند فهرست کرد. 

 در این میان در ایران امروز ما با پدیده ای مواجه هستیم که می توان آن را «گردشگری فله ای» (Mass Tourism) نامید. بدین معنا که تعداد زیادی گردشگر ناآگاه ناگهان بر اثر تبلیغات رسانه ها خصوصا شبکه های اجتماعی به یک مقصد خاص در دوره زمانی کوتاهی هجوم می برند. در ایران اکثر این مقاصد در مناطق روستایی قرار دارند. این گردشگران بدون این که اصول اولیه توسعه پایدار روستایی را در نظر بگیرند موجب بروز مشکلاتی می شوند. شاید در نگاه سطحی اولیه گردشگری فله ای موجب ایجاد فرصت های شغلی وسیع در بخش های خدماتی حمل ونقل و خرده فروشی شود. اندکی درآمد هم برای جوامع محلی داشته باشد اما میزان تخریب زیست محیطی و تعامل نادرست گردشگران با مردم محلی و فرهنگ ها و سنت های متفاوت فراهم و در بعضی موارد مشکل زا است. حجم بالای گردشگران می تواند به تخریب محیط زیست از بین رفتن زیستگاه های طبیعی مصرف بیش از حد منابع و تولید زباله منجر شود. 
آسیب گردشگری فله ای در ایران؛ نمونه های عینی 

در سال های اخیر با افزایش تمایل مردم به سفر به مناطق کوهستانی ساحلی و فرهنگی ایران پدیده «گردشگری فله ای» به یکی از مهمترین چالش های زیست محیطی و اجتماعی تبدیل شده. این نوع گردشگری نه تنها بر محیط زیست فشار می آورد بلکه به هویت فرهنگی و اجتماعی بومی جوامع محلی نیز آسیب می رساند. سه منطقه برجسته در ایران روستاهای شمال ایران (استان های گیلان و مازندران) منطقه اورامانات در کردستان و جزیره هرمز در خلیج فارس برجسته ترین نمونه های آسیب پذیری ناشی از گردشگری بی رویه هستند. این مناطق با داشتن طبیعت بکر فرهنگ غنی و معماری منحصربه فرد متاسفانه روز به روز بیشتر تحت فشار توسعه نامتعادل گردشگری قرار می گیرند.

روستاهای شمال ایران: زشتی زیرپوست زیبایی

منطقه شمال ایران به ویژه استان های گیلان و مازندران با وجود طبیعت سرسبز جنگل های انبوه و روستاهای سنتی مقصدی محبوب برای گردشگران شده است. اما این محبوبیت بدون برنامه ریزی صحیح باعث تخریب زیست محیطی و فرهنگی شده است.

– تخریب جنگل ها و مراتع: ساخت ویلاها و هتل های فراوان برای پذیرایی از گردشگران منجر به قطع درختان و تخریب پوشش گیاهی شده است.
– آلودگی های مختلف: عدم مدیریت صحیح زباله ها آلودگی آب های رودخانه ای و سواحل دریا و همچنین آلودگی بصری ناشی از ساخت وسازهای بی حساب از مشکلات اصلی این منطقه است.
– تغییر کاربری اراضی: زمین های کشاورزی و باغ های سنتی به سرعت در حال تبدیل شدن به اقامتگاه های گردشگری هستند که به اقتصاد سنتی روستا لطمه می زند.
– فشار بر منابع: تقاضای بالای آب و انرژی در فصول گردشگری باعث شده منابع محدود طبیعی روستاها دچار استرس شوند.
– تغییر در فرهنگ و سبک زندگی: ورود گردشگران با فرهنگ های متنوع آداب و رسوم سنتی روستاییان را تحت فشار قرار داده و در برخی موارد سبک زندگی آن ها را تغییر داده است.
– تجاری سازی بی روح فرهنگ محلی: عناصر فرهنگی به صورت سطحی و فقط برای جذب گردشگران ارائه می شوند بدون حفظ اصالت و معنا.

اورامانات: آسیب به میراث جهانی یونسکو 

منطقه اورامانات در استان کردستان و استان کرمانشاه با معماری پلکانی و فرهنگ منحصر به فرد کردی یکی از جاذبه های فرهنگی-طبیعی برجسته ایران است. این میراث حتی به ثبت جهانی یونسکو هم رسیده است. اما گردشگری فله ای این میراث را با خطر تغییر و حتی نابودی مواجه کرده است.

– تخریب بافت سنتی: ساخت وسازهای غیراصولی برای پذیرایی از گردشگران باعث از بین رفتن خطوط معماری سنتی و ظاهر منحصربه فرد روستاهای اورامانات شده است.
– تغییر در سبک زندگی: تعامل گسترده با گردشگران باعث تغییر در الگوهای ارزشی و سبک زندگی مردم محلی شده است.
– فشار بر منابع طبیعی: خشک سالی و کمبود آب در این منطقه کوهستانی با حضور گردشگران تشدید می شود. همچنین تخریب پوشش گیاهی ناشی از پیاده روی های بی رویه و تولید زباله از دیگر چالش هاست.
– ازدحام گردشگری: با توجه به محدودیت فضا و زیرساخت های ضعیف حضور انبوه گردشگران در فصول مختلف کیفیت زندگی ساکنان و تجربه گردشگران را تحت تأثیر منفی قرار می دهد.
 

جزیره هرمز: نابودی یک میراث طبیعی بی نظیر 

هرمز جزیره ای متفاوت و منحصربه فرد با زمین های رنگی و مناظر فوق العاده طی چند سال اخیر به یکی از مقاصد گردشگری پرطرفدار تبدیل شده است. ولی این محبوبیت قیمت سنگینی دارد.

– تخریب ژئوپارک: حرکت بی رویه گردشگران برداشت خاک های رنگی و عدم رعایت مقررات حفاظتی به لایه های زمین شناسی جزیره آسیب جبران ناپذیری می رساند.
– آلودگی دریا و سواحل: تخلیه نادرست زباله پراکندگی پلاستیک و فعالیت های غیرمسئولانه گردشگران اکوسیستم دریایی حساس این منطقه را تهدید می کند.
– کمبود منابع آب: جزیره هرمز با کمبود شدید آب شیرین مواجه است اما حضور گردشگران فشار مضاعفی را بر منابع محدود آب این جزیره وارد می کند.
– تغییر در بافت اجتماعی: فرهنگ آرام و میهمان نواز جزیره با ورود گردشگران با فرهنگ های متفاوت دچار تحولاتی شده است که در بلندمدت می تواند به نارضایتی ساکنان و تغییر در هویت جمعیتی جزیره منجر شود.

جایگزین چیست؟ گردشگری روستایی؛ ظرفیتی برای توسعه پایدار

در مقابل این گردشگری فله ای باید تلاش کرد گردشگری پایدار روستایی را به عنوان یک راهکار جایگزین برای کاهش معایب گردشگری فله ای مطرح شده است. یکی از مهمترین مزایای گردشگری روستایی ایجاد مشاغل محلی و متعدد در حوزه هایی مانند اقامتگاه پذیرایی راهنمایی فروش محصولات محلی و صنایع دستی است. این فرصت های شغلی می تواند به کاهش بیکاری و مهاجرت روستاییان به شهرها کمک کند. این نوع گردشگری همچنین می تواند انگیزه ای برای حفظ و احیای میراث فرهنگی و طبیعی باشد. تعامل گردشگران با جامعه محلی افزایش آگاهی فرهنگی و تقویت هویت محلی را در پی دارد. همراهی جامعه محلی در برنامه ریزی و مدیریت گردشگری ضمن افزایش مشارکت اجتماعی به ایجاد احساس مالکیت و مسئولیت پذیری کمک می کند. گردشگری فله ای و گردشگری پایدار روستایی دو الگوی متفاوت از حرکت به سوی توسعه هستند. در حالی که گردشگری فله ای می تواند رونق اقتصادی و دسترسی گسترده به سفر را فراهم کند این رونق معمولاً با هزینه های زیست محیطی و فرهنگی سنگین همراه است. در مقابل گردشگری روستایی و پایدار با رویکردی محلی-محور و مشارکتی می تواند راهکاری بلندمدت برای توسعه همه جانبه جوامع روستایی باشد.
برای دستیابی به گردشگری پایدار لازم است تصمیم گیرندگان توسعه دهندگان و جامعه محلی به توافقی مشترک برسند. توافقی که در آن حفظ محیط زیست تقویت فرهنگ محلی تضمین عدالت اجتماعی و انسجام اقتصادی در کنار رشد در اولویت قرار گیرد. ترویج گردشگری مسئولانه بوم گردی و اکوتوریسم گامی بزرگ در جهت رسیدن به این هدف است.

*بازنشر مطالب شبکه های اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان از فضای این شبکه ها منتشر می شود.

انتهای پیام