شیوه نگارش پروپوزال، اصول کلی در نگارش پروپوزال که هر پژوهشگری باید بداند!
شاید اولین سوالی که در شروع کار پژوهشی برای شما ایجاد شده این باشد که پژوهش در علوم پزشکی به چه دسته هایی تقسیم می شود؟ یا گاهی در نوشتن پروپوزال یا پرسشنامه طرح پژوهشی خود بعد از نوشتن عنوان و اطلاعات شخصی به این سوال برخورد کرده اید که نوع طرح خود را مشخص کنید؟ بنیادی؟ کاربردی؟ بنیادی کاربردی؟ در این مقاله به بررسی انواع طرح پژوهشی خواهیم پرداخت و بطور خلاصه و کلی شیوه نگارش و انجام پروپوزال را توضیح می دهیم.
انواع طرح پژوهشی
بطور کلی انواع تحقیقات در حوزه علوم پزشکی به سه دسته کلی؛ کاربردی، بنیادی و بنیادی کاربردی تقسیم می شوند:
یک تحقیق میتواند کاربردی باشد، یعنی اینکه بر یافتن راه حل فوری مسائل متمرکز شود. مانند بررسی عوامل خطر کم کاری مادرزادی تیروئید در استان تهران. پژوهش های نظام سلامت (HSR) نوع خاصی از پژوهش های کاربردی هستند که به مطالعه شیوه های مدیریت خدمت بهداشتی، درمانی، آموزشی، پژوهشی و … با هدف ارتقاء سلامت جامعه می پردازند.
نوع دیگر پژوهش، پژوهش بنیادی است، که برای گسترش و بسط دانش علوم پایه انجام می شود و ممکن است همه یا بخشی از نتایج آن در آینده کاربرد داشته باشد. مانند بررسی امکان تولید انسان با استفاده از سلول های بنیادی.
البته پژوهش میتواند بنیادی کاربردی همباشد یعنی ویژگی های هر دو نوع را داشته باشد.
اگر بخواهیم مراحل مختلف یک پژوهش را علمی و دقیق انجام دهیم لازم است که قبل از آن یک دید کلی نسبت به عنوان، اهداف و روش تحقیق خود داشته باشیم. بنابراین همیشه قبل از انجام پژوهش لازم است یک پرسشنامه طرح پژوهشی بر مبنای اصول روش شناسی پژوهش بنویسیم که اصطلاحاً به آن منشور تحقیق یا پروپوزال هم میگویند.
چرا باید پروپوزال بنویسیم؟
تنظیم پروپوزال به علل زیر لازم می باشد:
- داشتن برنامه مدون جهت اجرای تحقیق به عنوان یک راهنما برای تمامی مجریان طرح
- رفع نواقص و خطاهای احتمالی قبل از شروع تحقیق
- راهنمای سایر پژوهشگران در اجرای پروژه های مشابه
- ارائه به سازمان تامین کننده هزینه طرح
اصول کلی در نگارش پروپوزال
هر دانشگاه، کمیته تحقیقات یا موسسه پژوهشی یک فرم پروپوزال مخصوص به خود را دارد ولی معمولاً در همه پروپوزال ها اطلاعات مربوط به موضوعات زیر از محقق خواسته می شود:
- عنوان (Title)
- بیان مسئله (Statement of the Problem)
- بررسی متون (Literature Review)
- اهداف ، سوالات و فرضیات پژوهش (Research Objects , Questions and Hypotheses)
- متغیرهای پژوهش (Research variables)
- نوع مطالعه (Study Design)
- جمعیت مورد مطالعه، حجم نمونه و روش نمونه گیری (Study Population , Sample size , Sampling Methods)
- نحوه جمع آوری داده ها (Data Collection Methods)
- تجزیه و تحلیل آماری (Statistical Analysis)
- ملاحظات اخلاقی (Ethical Considerations)
- منابع (Refrences)
- ضمیمه (Appendix)
عنوان
عنوان طرح پژوهش باید دقیق، رسا (بدون اصطلاحات مبهم) و کوتاه (حدود 15 کلمه باشد، بهتر است با کلمه ای که نشانگر انجام کاری توسط محقق است (بررسی، مقایسه، و …) آغاز شود. اگر مطالعه توصیفی است و زمان و مکان در نتایج موثر است، ذکر مکان و مقطع زمانی انجام پژوهش در عنوان ضروری است. مثلا «بررسی فراوانی نسبی افسردگی ماژور (MDD) دبیرستان های دخترانه سمنان در سال 1398». فراوانی نسبی افسردگی ماژور (MDD) در دبیرستان های دخترانه شهرهای مختلف و همچنین در زمان های مختلف متفاوت است.
اما در مطالعات تحلیلی ذکر مکان و زمان الزامی نیست. مثلاً «بررسی ریسک فاکتورهای سرطان پانکراس» زیرا معمولاً رابطه بین عوامل خطر و بیماری کمتر تحت تاثیر زمان و مکان مطالعه است. البته بهتر است که گروه یا جمعیتی که مطالعه روی آنها انجام شده ذکر شود زیرا رابطه متغیرها ممکن است در گروه های جمعیتی متفاوت با هم فرق داشته باشد. مجموعه علمی پژوهشی همراه دانشجو در اینجا به طور مفصّل به شیوه نگارش عنوان به بهترین شکل پرداخته است.
بیان مسئله
بیان مسئله پروپوزال از بخش های تعیین کننده ی آن است، زیرا لزوم انجام پژوهش را مشخص و ابعاد آن را قابل درک می سازد و باید به گونه ای نوشته شود که هر کس آن را بخواند متوجه شود که پژوهشگر قصد دارد چه کاری انجام دهد و همچنین اهمیت و اولویت موضوع و لزوم انجام پژوهش تا چه حد می باشد. داوران به این قسمت پروپوزال توجه ویژه ای دارند. در این قسمت لازم است به وسعت و شدت موضوع یا مشکل مورد نظر و اهمیت آن در ایران و جهان، عوامل موثر بر آن و عوارض ناشی از عدم توجه به آن اشاره شود.
یکی از راه های بدست آوردن چنین اطلاعاتی، مطالعه قسمت مقدمه مقالات مرتبط با موضوع موردنظر است. همچنین خوب است روش های کنونی برخورد با این مشکل و نقایص این روش ها ذکر شود. خصوصاً در مطالعات مداخله ای لازم است، انواع روش های درمان موجود برای یک بیماری و اثربخشی هر یک از آنها و همچنین دلیل انتخاب این مداخله خاص در پژوهش حاضر ذکر شوند. بهتر است تناقضات موجود در منابع (در صورتی که وجود داشته باشند) همچنین جنبه هایی که از موضوع موردنظر تاکنون مورد بررسی قرار نگرفته است، ذکر شوند. به طور کلی، مهمترین مواردی که به هنگام نگارش بیان مسأله باید مدنظر داشت عبارتند از:
- توصیف دقیق ماهیت مشکل (مسأله)
- بیان اهمیت، ابعاد، توزیع و شدت آن (با ارائه آمارهای موجود)
- نحوه برخورد با مشکل و راه حل های موجود
- عوارض ناشی از تداوم مشکل موردنظر
- بیان تناقض های موجود در نتایج پژوهش های قبلی (در صورت وجود)
- بیان فواید ناشی از انجام طرح و هدف نهایی پژوهش
بررسی متون
در بررسی متون پژوهشگر نتایج پژوهش هایی که دیگران در رابطه با موضوع موردنظر انجام داده اند را مرور می کند. در واقع بررسی متون یک جستجو و تحلیل نظام مند منابع (اعم از مقاله، پایان نامه و غیره) است که در رابطه با یک موضوع خاص منتشر شده است. در این بخش پژوهشگر نشان می دهد که در زمینه مورد پژوهش و پیشرفت های اخیر در آن زمینه اطلاع دارد. بطور کلی مزایای بررسی متون عبارتند از:
- آشنایی با شیوه انجام کار و نتایج دیگران و محدودیت های پژوهش
- محدود کردن پژوهش به جنبه های اصلی موضوع
- جلوگیری از دوباره کاری و تکرار پژوهش
- یافتن نتایج ضد و نقیض
- کمک به نگارش بیان مسئله، انتخاب اهداف پژوهش، انتخاب متغیرهای پژوهش ، حجم نمونه و روش نمونه گیری و آزمون های آماری
در هنگام نوشتن بررسی متون به نکات زیر توجه کنید:
- اسامی نویسندگان، زمان و هدف انجام پژوهش (یا انتشار مقاله) حجم نمونه، روش نمونه گیری، خصوصیات نمونه ها (سن، جنس، وضعیت بیماری و …) نوع مطالعه، روش اجرا و مهمترین یافته های مطالعه را ذکر کنید ( که در بخش نتایج و بحث مقاله قراردارد).
- معمولا در نوشتن اسم نویسندگان، نام فامیلی نویسنده اول بدون لقب (آقا/خانم، دکتر و غیره) آورده می شود به مثال زیر توجه کنید:
مثلا در یک طرح پژوهشی با عنوان ارزیابی پاسخ بالینی بیماران با رینیت آلرژیک به درمان با ایمونوتراپی زیرجلدی SCIT در بیماران مراجعه کننده به کلینیک امام علی شهرکرد طی سال های 1394-1395 بررسی متون به این شکل خواهد بود که: در مطالعه Dretzke و همکاران درسال 2013، ایمونوتراپی زیر جلدی و زیر زبانی برای رینیت آلرژیک فصلی مورد بررسی قرار گرفت.
دراین مطالعه به دنبال به روز رسانی بررسی سیستماتیک موجود در اثربخشی بالینی SCIT و SLIT در مقابل پلاسبو، اثربخشی نسبی SCIT و SLIT مورد مقایسه قرار گرفت.نتایج نشان می دهد هر چند شواهد واضح و روشن از تاثیر SCIT و SLIT وجود دارد، اما مشخص نیست برتری کدام یک بیش از دیگری است و درنتیجه نمی تواند به طور مداوم از طریق مقایسه غیر مستقیم نشان داده شود و تحقیق بیشتری برای ایجاد مقایسه اثربخشی SCIT در مقابل SLIT مورد نیاز است.
Dretzke et al. Subcutaneous and sublingual immunotherapy for seasonal allergic rhinitis: a systematic review and indirect comparison. Journal of Allergy and Clinical Immunology. 2013;131(5):1361-6
- مطالعات را از قدیم به جدید ذکر کنید.
- هم از مقالاتی که نتایج آنها در جهت فرضیه های شماست استفاده کنید و هم از مقالاتی که نتایج آن در خلاف فرضیه پژوهش شما می باشد. درغیر اینصورت مطالعه شما از همان ابتدا دچار خطا (تورش انتشار) خواهد شد.
- در مطالعات توصیفی بهتر است بخش بررسی متون به دو بخش محلی و بین المللی و در مطالعات مداخله ای به دو بخش مطالعات انسانی و حیوانی تقسیم شود.
- در پایان بررسی متون یک نتیجه گیری کلی از همه مقالات مورداستفاده داشته باشید.
برای نوشتن بررسی متون لازم است که بدانید چگونه باید سرچ کنید. مجموعه علمی پژوهشی همراه دانشجو به طور مفصّل به شیوه جستجو کردن در دیتا بیس های پژوهشی پرداخته است. در این مقاله قسمت جستجوی Boolean را بخوانید.