مینا یاری – گروه جامعه، خبرگزاری آنلاین؛ همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد انتخابات به دور دوم کشیده شد و دو نفر از نامزدها در روزهای باقی‌مانده با هم رقابت خواهند کرد. در دور اول بسیاری از فعالین رسانه‌ای و پژوهشگران حوزه زنان و خانواده بر ضرورت پرداختن نامزدها به حوزه زنان تاکید کردند و نامزدها نیز در تبلیغات خود سعی کردند از این موضوع برای جلب مشارکت بانوان غافل نشوند.
زنان به عنوان نیمی از جامعه نقش اثرگذاری بر ایجاد تحول و پیشرفت در آینده کشور دارند و رئیس جمهور آینده اگر بخواهد قدمی در این راستا بردارد باید این بخش از جامعه را در نظر داشته باشد. از طرفی بانوان نیازهای مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مختلفی دارند که پرداختن به آن‌ها نقش‌آفرینی زنان را تسهیل می‌کند.
انتخاب یک نفر از دو کاندیدای راه‌یافته به این مرحله نیازمند تحلیل دقیق‌تری از اندیشه‌ها و برنامه‌های هر کدام در این حوزه است. از این رو به مقایسه اظهارات آنان در این حوزه در برنامه‌های میزگرد فرهنگی، مناظره فرهنگی و اجتماعی و سخنان آنان در همایش بانوان ستادهایشان پرداخته‌ایم تا مسیر انتخاب شفاف‌تر شود.
فرهنگ عرصه اصلی کنشگری زنان
مسعود پزشکیان در آغاز سخنان خود در میزگرد فرهنگی بر برخورد مهربانانه و با گذشت با مردم تاکید کرد. وی سخن را با این جمله که ما شهروند درجه یک و درجه دو نداریم و همه مانند هم هستند ادامه داد و در نهایت به لزوم توجه به اقوام پرداخت. وی افزود: تبعیض است که جامعه را ناراضی می‌کند. تبعیض را باید از بین برد. البته مشخص نیست روی سخن ایشان به چه کسی است و بنا بر چه سندی مدعی است که در پست‌های مهم مدیریتی از اقوام بهره‌گرفته نمی‌شود. حال آنکه خود به عنوان یک آذری‌زبان سمت‌های مختلف سیاسی از جمله وزارت و نمایندگی مجلس را بر عهده داشته است و اکنون نیز سودای ریاست‌جمهوری در سر دارد.
در طرف دیگر سعید جلیلی موفقیت در عرصه‌های مختلف را به مدد فرصت‌ها و ظرفیت‌های بزرگ فرهنگی دانست. وی در این زمینه گفت: در دفاع مقدس چیزی که ما را ارتقا داد و موفق کرد، همین فرصت‌های فرهنگی بزرگ ما بود. جلیلی بر استفاده از این فرصت تاکید کرد و از عدالت و بهره‌گیری از ظرفیت نخبگان فرهنگی سخن گفت. اما اولویت‌های اصلی در این زمینه در سخنان او مشهود نبود. پرداختن به مباحث سیاسی و اقتصادی نباید دولت احتمالی او را از فرهنگ غافل کند تا فرصت‌هایی که جلیلی از آن سخن می‌گوید از دست نرود.
ضرورت پرداختن به این موضوع از آن جهت است که جایگاه زنان به عنوان نقش‌آفرینان اصلی عرصه فرهنگ در میان اظهارات نامزدها مشخص شود. زنان به عنوان نیمی از جامعه و تربیت‌کننده نیمی دیگر و نیز به عنوان محور خانواده از عناصر اصلی فرهنگ جامعه ما محسوب می‌شوند.
تحکیم خانواده؛ مسؤولیتی بر دوش زنان برای ساخت جامعه
جامعه ایرانی بر مبنای تعهد به خانواده شکل گرفته است و این نهاد در هجمه‌های مختلفی فرهنگی به واسطه هویت خانواده محور جامعه ایرانی همچنان خود را حفظ کرده و کارکرد دارد. از طرفی نمی‌توان آسیب‌هایی که در سال‌های اخیر به واسطه برخی سیاست‌های غلط و همچنین رسوخ سبک زندگی غربی، خانواده را تهدید می‌کند، نادیده گرفت. موضوع کاهش ازدواج و موانع آن، افزایش طلاق، بسته‌شدن پنجره جمعیتی و سالخوردگی و دیگر مسائلی که امروزه با وجود مسائل اقتصادی در جامعه پررنگ است، باید در نگاه نامزدها بررسی شود.
سعید جلیلی در این رابطه گفت: اگر ما می‌گوئیم بنیان جامعه پیشرفت کند، سلولش، خانواده است. دولت باید برای خانواده برنامه داشته باشد. ایجابی عرض کردم، ما یک طرح‌هایی داریم مثل طرح سفر، سبد غذایی و بحث‌هایی که طرح بانک است، اتفاقاً برای همین تقویت خانواده است.
وی در جایی دیگر اظهار داشت: یکی؛ طرح تکریم خانواده بود که روی این بسیار ما کار جدی کردیم، جمع بندی آن انجام شد در قالب اینکه چگونه خانواده تکریم شود و چگونه بودجه‌هایی که امروز دارد در بخش‌های مختلف به اسم تکریم خانواده، به اسم رفع فلان آسیب اجتماعی، اما عملاً آثاری ندارد، هزینه می‌شود. یعنی بعد از ۱۰ سال که نگاه می‌کنیم، مثلاً اگر این قرار بود اعتیاد را کم کند، بیشتر کرده است. طلاق مثلاً بیشتر شده، پس این بودجه باید اثربخش باشد.
جلیلی افزود: خانواده‌های سالم ما باید تفریحات سالم داشته باشند. بخش‌های دولتی، امکانات فراوان دولتی سیاحتی – زیارتی دارند. امکانات فراوانی که عده‌ای خاص از آن استفاده می‌کنند. ما بررسی کردیم، عمده این امکانات در هشت ماه سال بلا استفاده است. در حالی‌که با آن‌ها می‌توان میلیون‌ها نفر می‌توانند از آن استفاده کنند.
به نظر می‌رسد سعید جلیلی به اهمیت خانواده واقف است اما جای طرح مباحثی مانند ازدواج جوانان، کاهش جمعیت خالی است. علاوه بر این پرداختن به بحث حضور اجتماعی زنان و اشتغال آنان در کنار مسئولیت مدیریت خانواده نیازمند برنامه‌ریزی است و جمع میان این دو باید مدیریت شود.
مسعود پزشکیان اما در این زمینه اظهارات محدودی داشت. وی بر ضرورت اعتراض به چیزهایی که در فضای مجازی به وجود می‌آید تاکید کرده و گفت: خانواده باید تحکیم بشود که اصلاً شکی در آن نیست.
زنان چه جایگاهی در برنامه‌های رئیس‌جمهور آینده دارند؟
موضوع زنان در سال‌های اخیر در کشور ما در ساحت‌های مختلف محل بحث بوده است. برخی این موضوع را از دیدگاه اسناد بین‌المللی و در راستای تحقق سبک زندگی غربی می‌بینند و برخی زن را صرفاً در امور خانه و به دور از نقش‌آفرینی اجتماعی در نظر دارند. عده‌ای نیز به دنبال استفاده از آنان در رسیدن به اهداف خود هستند و مسائل آنان را نادیده می‌گیرند.
اما چالش‌آفرین شدن بخشی از زنان و ایجاد دغدغه‌ها و مسائل مربوط به این قشر که نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، موجب می‌شود حداقل در رویدادهای سیاسی زنان مهم تلقی شوند. البته ناگفته نماند که در سال‌های اخیر ذیل توجه رهبر انقلاب به این قشر از جامعه و تاکید بر لزوم حضور و نقش‌آفرینی زنان ادبیات جدیدی در این حوزه شکل گرفته است و مطالبات جدی و مؤثری در خصوص چالش‌های بانوان مطرح میَ‌شود.
مسعود پزشکیان در همایش بانوان ستاد انتخاباتی خود از نارضایتی بانوان سخن گفت و بر شفافیت آمارهای حوزه بانوان و نیز حقوق زنان و اشتغال آنان تاکید کرد. وی افزود: مردها اگر توانستند کاری کنند حتماً یک زن قدرتمند کنارشان بوده است. از این رو به نظر می‌رسد پزشکیان به نقش برجسته زنان در تحقق جامعه آرمانی واقف است.
وی با تاکید بر اینکه زن‌ها می‌توانند آینده کشور ما را درست کنند، گفت: جلوی نگاه بسته می‌ایستیم. من نمی گویم به قدرت برسم معجزه می‌کنم. اما از این بحران می‌توانیم بیرون بیاییم. باید با هم و با همسایه‌هایمان حرف بزنیم. نباید با هم بجنگیم.
مشاور امور بانوان وی نیز گفت: پزشکیان آمده است ایران را آباد و تبعیض‌ها را برطرف کند. برای دختربچه‌ها برنامه ریزی داریم. به نسل زد نوید می‌دهم که آینده پرامید در انتظار همه ماست.
این سخنان بیشتر به تعارف شبیه است. آقای پزشکیان باید ابعاد فهم خود از حوزه زنان را تشریح کند. بالاخره قرار است در دولت احتمالی ایشان چه تفکری حوزه زنان را مدیریت کند؟ همان کسانی که در گذشته مسئول امور زنان بوده‌اند و اکنون در ستاد ایشان هستند؟ ایشان می‌خواهند در راستای رفع تبعیض برای زنان چه کنند؟ اصلاً ایشان چه چیزی را تبعیض می‌نامد؟
از سوی دیگر سعید جلیلی بسیاری از موفقیت‌های کشور را مرهون زنان می‌داند. وی به برخی اظهارنظرهای خارجی در خصوص عزت‌مندی و پیشرفت زنان ایرانی اشاره کرده و زنان را فرصتی برای جهش کشور می‌خواند.
وی اظهار داشت: آن چیزی که خیلی زنان از آن نگران هستند این است که چرا این نقش‌آفرینی زن دارد سانسور می‌شود؟ چرا اینها دیده نمی‌شود؟ ما امروز در کشورمان موفقیت‌های بسیار بزرگی داریم مادران شهدای عزیز، همسران شهدای عزیز جای خود که هر کدام اینها موفقیت‌های بزرگ را رقم زدند، زنان دانشمند و ارزشمندی که امروز در عرصه‌های علمی کار می‌کنند.
وی ادامه داد: از چه زمانی غربی‌ها به زنان حق رأی دادند؟ غربی‌ها امروز اندیشه‌ای در مقابل خود می‌بیند که ۱۴۰۰ سال پیش همان‌طور که به مردان می‌گفت بیعت کنید به زنان هم می‌گفت. اگر می‌بینید آن‌ها روی نقطه زن متمرکز شده‌اند به دلیل آن است که این، نقطه قوت جمهوری اسلامی است.
سخن از حق رأی و توجه به ارج نهادن اسلام به زنان مغتنم است. اما آقای جلیلی گمان نمی‌کنید موضوع زنان خیلی وقت است که از مطالبات این‌چنینی گذر کرده است؟
وی در جای دیگر گفت: باید فرصت حضور زنان را در جامعه به رخ جهان بکشیم. جامعه‌ای که زنان در آن موفق هستند جامعه‌ای است که بنیان آن موفق است و بنیان هر جامعه خانواده است. امروز بسیاری از آسیب‌های اجتماعی که دنیا با آن درگیر است ناشی از نبود نقش مادر است. همه‌ی اینها باعث حفظ بنیان‌های خانواده می‌شوند.
جلیلی بر نقش زن در خانواده تاکید ویژه‌ای دارد و غرب را به دلیل ضعف و افراطی که در نادیده گرفتن نقش زن داشته است، نقد می‌کند و حضور فعال زنان در جامعه ما در جهت تربیت نسل آینده را به عنوان نقطه مقابل تمدن غرب در نظر می‌گیرد. وی معتقد است که نقش زنان در تربیت دولت‌ها موجب شده است که دولت‌ها از هزینه برای ساختن جامعه بکاهند وگرنه چنین عملکردی نیازمند استخدام منابع انسانی بسیاری بود. بنابراین دولت نباید نسبت به زنان بی‌تفاوت بوده و باید قدردان این ایفای نقش باشد.
ضرورت حضور نگاه زنانه به مسائل در راستای شناخت نیازهای اساسی جامعه
مسعود پزشکیان در خصوص حضور زنان در جامعه وعده برقراری عدالت جنسیتی داده است. وی گفت: در زندگی خودم با همسرم چهار بچه داشتیم. هم ایشان درس می‌خواند هم من درس می‌خواندم. یک شب ایشان کشیک می‌داد من بچه‌ها را نگه می‌داشتم، یک روز من کشیک می‌دادم او بچه‌ها را نگه می‌داشت. با هم آمدیم بالا و با هم می‌توانستیم کارهایمان را انجام بدهیم.
سعید جلیلی هم اظهار داشت: ما بررسی کردیم هزینه‌های بسیاری در کشور تخصیص داده می‌شود و تا مشکلات اجتماعی را برطرف کند اما آن مشکلات حل نمی‌شود. در همین شرایط، زنان ما بدون هیچ بودجه‌ای این کارها را انجام می‌دهند و نسلی را بدون مشکل اجتماعی تقدیم جامعه می‌کنند. دولت می‌تواند این مشکلات را بدون واسطه، با حضور زنان حل کند. اگر زنی خواست در اجتماع نقش ایفا کند نباید نقش مادرانه و همسرانه‌اش مانع از فعالیت اجتماعی او شود.
مسعود پزشکیان در خصوص مشکلات زنان جامعه به لایحه تأمین امنیت زنان در مجلس اشاره کرده و گفت: وقتی حقوقشان را در جامعه نادیده می‌گیرند ما باید حداقل صدایمان بلند شود که چرا دارید این کار را می‌کنید، چرا دارید این برخورد را با آن‌ها انجام می‌دهید. البته ایشان از تلاش‌های خود در مجلس برای تصویب این لایحه چیزی نگفته است.
وی با اشاره به اینکه با ابرچالش نابرابری به ویژه در حوزه زنان مواجه هستیم، اظهار داشت: نارضایتی طیفی از زنان از برخوردهای تند باعث رویگردانی از حاکمیت شده است. این مسأله باید جزو اولویت‌های دولت بعدی باشد. آشتی و بازسازی اعتماد عمومی، عدالت جنسیتی، حل مشکل اشتغال زنان و توجه به قوانین و مقررات بسیار مهم است. زنان همراه مردها در اقتصاد، صنعت، علم و کارایی هستند و باید این جایگاه را در پست‌ها، مقام‌ها و موقعیت‌ها به آن‌ها بدهیم و عملاً در عمل این را ثابت کنیم.
سعید جلیلی اما تلاش‌های زنان خانه‌دار را ارج می‌نهد و محیط امن و آرامش در خانواده، پیشرفت، بالندگی و موفقیت‌های کشور هستند همچنین، مانعیت برای آسیب‌های اجتماعی را مرهون ایفای نقش پرشکوه زنان در خانه می‌داند.
وی افزود: زنان بدسرپرست که باز مشکلات دیگری دارند یا زنان روستایی و عشایری شما که می‌بینید در سخت‌ترین شرایط می‌آیند پا به پای مردان چه کارهای ارزشمندی را انجام می‌دهند؛ در آن محیط هم به تولید، کشاورزی و هم همان محیط مادرانه و همسرانه را دارند.
همین! باید گفت زنان جامعه مسائل پیچیده‌تری دارند. مطالبه ایجاد فرصت حضور زنان در دستگاه‌ها، استفاده از ظرفیت آنان و شایسته سالاری بر اساس توانمندی‌های آنان در راستای تحقق جامعه آرمانی است. کسی نمی‌داند نگاه نامزدها به زنان فرهیخته و نخبه چیست؟ آیا بنا دارند از این ظرفیت در سطوح کلان مدیریتی بهره بگیرند؟ حضور زنان و نگاه زنانه به مسائل در دستگاه‌ها از این جهت حائز اهمیت است که می‌تواند موجب شنیده‌شدن خواسته‌های اساسی مردم می‌شود. توجه تأمین نیازهای خانواده و حل چالش‌های فرهنگی بدون حضور زنان ممکن نیست و باید از چارچوب نگاه یک زن نیز به موضوع توجه شود. چگونه امکان دارد این قشر تأثیرگذار، خود در تصمیم‌گیری‌ها حاضر نباشند؟ به نظر نمی‌رسد زنان دغدغه‌مند، به دنبال سهم‌خواهی باشند، بلکه حضور آنان در جامعه و در دولت‌ها موجب برقراری تعادل و توجه به واقعیت‌ها و نیازهای کف جامعه و خانواده می‌شود.
حجاب؛ هیاهو برای هیچ
حجاب! چالشی که گویا قرار نیست به این زودی حل شده و از سر راه طرح مباحث کلان در خصوص زنان کنار برود. این موضوع تبدیل به پرچمی شده است که هراز گاهی کسی آن را بلند می‌کند و داعیه‌دار حل این چالش می‌شود و پس از رسیدن به اهداف خود باز بر زمین می‌ماند. از این رو در این انتخابات هم بیش از هر چیزی به حجاب پرداخته شده است و همین مطلب سایر موضوعات مهم را به حاشیه برده است.
مسئله حجاب خصوصاً پس از وقایع سال ۱۴۰۱ به حدی ضریب گرفته است که امروز نامزدها صرفاً بر آن تاکید می‌کند تا رأی کسب کنند. یا از برداشتن گشت ارشاد و آزادی بیشتر سخن می‌گوید و یا بر اصلاح لایحه مربوط به حجاب تاکید می‌کنند. حتی برخی تندروی‌ها را به دیگری نسبت می‌دهند تا از سبد رأی او بکاهند. جامعه نیز در این میان نظاره‌گر و نگران مسائل اساسی کشور است. ایجاد هراس از رقیب در برخورد با مظاهر بی‌حجابی یا ترس از ایجاد ولنگاری بیشتر مردم را در سردرگمی قرار داده است.
سعید جلیلی در پاسخ به سوالی در خصوص حجاب گفت: امروز یک بحث‌هایی مثل حجاب یا زن در کشور مطرح شده و برخی به آن حساسیت نشان می‌دهند، اما می‌بینید در حالی که همین کسانی که وقتی که رژیم صهیونیستی با موشک می‌زند توی بیمارستان ده‌ها هزار زن را می‌کشد، می‌روند با آن عکس یادگاری می‌گیرند.
وی به زن خانه دار، دانشمند، پزشک، روستایی، سرپرست خانوار و بد سرپرست اشاره می‌کند که اهمیت ویژه‌ای در موضوع زنان دارند. او حریم خانواده را با اهمیت می‌دادند و به آسیب‌هایی مانند طلاق و فساد اشاره می‌کند و اذعان دارد که حجاب برای حضور اجتماعی زن است. جلیلی در این زمینه گفت: این لباس می‌آید که این حریم حفظ شود، حریم خانواده تقویت شود و بتواند به بهترین شکل آن نقش خود را ایفا کند.
وی در خصوص گشت ارشاد می‌گوید: قانون نباید تابع سلیقه‌ها باشد، اگر این را سلیقه‌ای کردیم آن وقت مشکلات پیش می‌آید. امروز سلیقه‌اش یک چیز است، فردا کسی یک سلیقه دیگر دارد و مطابق با آن عمل می‌کند، قانون فصل الخطاب است.
جلیلی در رابطه با لایحه حجاب هم گفت: اولاً این لایحه به فرجام نرسیده است، ثانیاً باید نقاط قوت را تقویت و نقایص را برطرف کرد. حجاب یک نقطه امتیاز است و با آن است که زن می‌تواند نقش خود را درست ایفا کند.
اما مسعود پزشکیان حجاب را نقطه ثقل بحث خود در حوزه زنان قرار می‌دهد و از همان ابتدای تبلیغاتش روی این مسئله تاکید کرده و مدام از لزوم برخورد مهربانانه و پرهیز از خشونت سخن می‌گوید. گویی خود در این سال‌ها مسئولیتی نداشته و در تصمیم‌گیری‌ها دخیل نبوده است. وی در همایش بانوان ستاد خود گفت: این بچه‌ها و این دختران و خانم‌ها را ما تربیت کردیم، بیگانگان که تربیت نکردند به جای اینکه خودمان را نقد کنیم، برخوردهایی با دختران مردم می‌کنیم که وقتی آدم نگاه می‌کند اصلاً نمی‌تواند بپذیرد که چنین برخوردی می‌تواند مشکل را حل کند.
وی افزود: من با هرگونه زورگویی و یا برخورد خشن با هر انسانی تا چه برسد زنان مخالفم. همه خانواده من با حجاب هستند، عروس‌هایم، خواهرهایم؛ چادری هم هستند. ولی سوال این است؛ اگر کسی در بیرون نخواهد مثل این پوشش داشته باشد، ما باید با او برخورد کنیم؟ در نتیجه من اعتقادم بر این است که ما باید نگاه‌مان را نسبت به زنان عوض کنیم.
پزشکیان در جایی دیگر می‌گوید: همان گونه که در گذشته نتوانستند حجاب را از سر زنان ما بردارند، قطعاً ما با زور نخواهیم توانست حجاب را بر سر زنان بپوشانیم. آمریکایی‌ها را که بیرون کردیم، جلوی رقص و آواز را هم که بستیم، چه کاری کردیم که جوانان این‌طور شدند؟ با مداخلات می‌خواهیم حجاب را درست کنیم. اما بدتر کردیم. این مداخله به اسم نور ما را به سمت سیاهی می‌کشد یا به سمت نور؟ این بررسی را انجام دهند. من هر کاری از دستم بر بیاید در تغییر این وضعیت و به کرامت رساندن انسان‌ها انجام می‌دهم. گردنم را هم گرو می‌گذارم. مدافع حقوق زنان خواهم بود.
در اینجا این سوال مطرح می‌شود که پس برخورد شما با این قانون چگونه خواهد بود؟ آیا برنامه جایگزینی دارید؟ اگر بنای شما بر جمع‌کردن گشت ارشاد بوده است چرا در دولت‌های هم‌سوی خود در گذشته آن را مطالبه نکردید؟
آنچه البته به جایی نرسد فریاد است
آقای رئیس جمهور آینده! همچنان امیدواریم که موضوع زنان و خانواده را در گفتمان جناب‌عالی بازیابیم. بالاخره هر دوی شما امروز به رأی بانوان برای رسیدن به کرسی ریاست جمهوری نیاز دارید. مناظرات مرحله دوم فرصت خوبی است که گره از این مباحث بگشایید. مردم متوجه سوءاستفاده‌ها و تخریب‌های بلاوجه خواهند شد. اگر بنا داشته باشید مسئله را تبیین کرده، چارچوب‌گذاری کنید و برنامه ارائه دهید. در غیر این صورت حتی اگر پیروز انتخابات باشید، در ذهن نیمی از جمعیت کشور بازنده‌اید.