تفسیر ماده 669 قانون مجازات اسلامی

ماده 669 قانون مجازات اسلامی، سندی مهم در حقوق کیفری ایران است که به تعریف و مجازات جرم تهدید می پردازد. این ماده، حامی امنیت روانی و جانی افراد در جامعه بوده و هرگونه تهدید به قتل، صدمات جسمی، حیثیتی، مالی یا افشای اسرار را تحت پوشش قانونی خود قرار می دهد و برای مرتکبان آن مجازات هایی را تعیین کرده است. در واقع، این ماده به شهروندان اطمینان می دهد که در برابر اعمال و گفتارهای تهدیدآمیز از حمایت قانون برخوردار هستند و می توانند برای حفظ حقوق خود به مراجع قضایی پناه ببرند.

تجربه نشان داده است که جرم تهدید، یکی از پرکاربردترین جرایمی است که افراد در زندگی روزمره ممکن است با آن مواجه شوند. این موضوع نه تنها به دلیل گسترش ارتباطات، بلکه به سبب تنش ها و اختلافات شخصی، اجتماعی و حتی حرفه ای رخ می دهد. در بسیاری از موارد، فردی با اعمال یا گفتاری مواجه می شود که آرامش روانی او را بر هم زده و احساس ناامنی را در وی ایجاد می کند. این احساس ناامنی، می تواند از یک تهدید ساده به آبرو تا تهدید به جان متغیر باشد. قانون گذار در ماده 669 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات و مجازات های بازدارنده)، این رفتارها را جرم انگاری کرده است تا مانع از گسترش خشونت های کلامی و فیزیکی در جامعه شود.

با توجه به اهمیت این ماده در حفظ نظم عمومی و امنیت فردی، آشنایی با ابعاد مختلف آن برای هر شهروندی ضروری است. وکلا، قضات، دانشجویان حقوق و حتی افراد عادی که ممکن است در جایگاه شاکی یا متهم قرار گیرند، نیاز دارند تا از جزئیات این ماده، ارکان تشکیل دهنده جرم تهدید، انواع آن و مجازات های قانونی مربوطه آگاه باشند. به ویژه پس از اصلاحات قانونی سال 1399، تغییراتی در میزان مجازات ها ایجاد شده که آگاهی از آن ها برای اعمال صحیح قانون اهمیت دوچندان دارد.

در ادامه این مقاله، سعی بر آن است که تفسیری جامع و به روز از ماده 669 قانون مجازات اسلامی ارائه شود. این تفسیر، شامل متن دقیق ماده، بررسی ارکان سه گانه جرم تهدید، تحلیل انواع رایج تهدید در فضای حقیقی و مجازی، جزئیات مجازات های قانونی، تفاوت آن با جرایم مشابه و همچنین رویه های قضایی و نحوه طرح شکایت و دفاع در برابر این جرم خواهد بود. هدف اصلی، ارائه مرجعی معتبر و قابل فهم است که خواننده بتواند با تکیه بر آن، درک عمیق تری از جرم تهدید و حقوق مرتبط با آن پیدا کند و در صورت لزوم، راهنمایی های لازم را برای حفظ حقوق خود به دست آورد.

متن کامل ماده 669 قانون مجازات اسلامی و اصلاحات آن

یکی از مهم ترین بخش های فهم جرم تهدید، آشنایی با متن دقیق ماده قانونی است که این جرم را تعریف و مجازات آن را تعیین کرده است. ماده 669 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات و مجازات های بازدارنده)، با اصلاحیه تاریخ 1399/2/23، چنین بیان می کند:

«هرگاه کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی و یا به افشاء سری نسبت به خود یا بستگان او نماید، اعم از این که به این و اسطه تقاضای و جه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد به مجازات شلاق تا (74) ضربه یا زندان از یک ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.»

این ماده، هسته اصلی جرم تهدید را تشکیل می دهد و تمامی جنبه های مهم آن را از موضوع تهدید تا مجازات ها پوشش می دهد. نکته بسیار مهمی که در این زمینه وجود دارد و اغلب منجر به ابهاماتی می شود، تغییر در میزان مجازات حبس است. در نسخه های قدیمی تر این قانون، مجازات حبس برای جرم تهدید، از دو ماه تا دو سال تعیین شده بود. اما با اصلاحیه مورخ 1399/2/23، این مدت به یک ماه تا یک سال کاهش یافته است. این تغییر در میزان حبس، از مواردی است که وکلای مجرب و افراد درگیر پرونده های قضایی باید به آن توجه ویژه داشته باشند تا از اعمال صحیح قانون اطمینان حاصل کنند.

با این اصلاحیه، قانون گذار سعی کرده است تا رویکردی متناسب تر با ماهیت جرم تهدید در پیش گیرد. این کاهش مجازات حبس، به معنای بی اهمیت دانستن جرم نیست، بلکه نشان دهنده تلاش برای هماهنگی بیشتر با سیاست های کیفری و اعمال مجازات های سبک تر در موارد مناسب تر است، ضمن آنکه همچنان شلاق تعزیری تا 74 ضربه به عنوان یکی از مجازات ها پابرجاست. این تغییر، می تواند در تصمیم گیری های قضایی و همچنین در مراحل دفاع و شکایت، تأثیرگذار باشد و شناخت دقیق آن برای تمامی مخاطبان ضروری است.

ارکان تشکیل دهنده جرم تهدید (عناصر سه گانه)

برای آنکه یک عمل، تحت عنوان جرم تهدید قابل تعقیب و مجازات باشد، باید تمامی ارکان سه گانه آن، یعنی عنصر قانونی، عنصر مادی و عنصر معنوی، محقق شده باشند. هرگونه نقص در یکی از این ارکان، می تواند به عدم اثبات جرم یا تغییر ماهیت آن منجر شود.

1. عنصر قانونی

عنصر قانونی جرم تهدید، به وضوح در ماده 669 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) تصریح شده است. این ماده، مبنای جرم انگاری هرگونه تهدیدی است که به شرح آن، آرامش و امنیت افراد را هدف قرار می دهد و از این رو، هیچ کس را نمی توان به اتهام تهدید، بدون وجود این نص صریح قانونی، محکوم کرد.

2. عنصر مادی

عنصر مادی، به تجلی خارجی و قابل مشاهده عمل مجرمانه اشاره دارد. در جرم تهدید، این عنصر شامل موارد زیر است:

فعل مرتکب (تهدید)

تهدید می تواند به هر شکل و با هر وسیله ای صورت گیرد. این فعل می تواند شامل موارد زیر باشد:

• گفتاری: تهدیدات شفاهی و رودررو.
• کتبی: نامه ها، دست نوشته ها، دیوارنویسی ها.
• پیامکی و ایمیلی: ارسال پیام های تهدیدآمیز از طریق تلفن همراه یا فضای مجازی.
• با اشاره: استفاده از حرکات و اشارات تهدیدآمیز (مانند کشیدن انگشت روی گلو به نشانه بریدن).
• از طریق واسطه: تهدید از طریق شخص ثالث یا انتشار شایعه.

تجربه نشان می دهد که امروزه، بخش قابل توجهی از تهدیدات در فضای مجازی و از طریق پیامک یا شبکه های اجتماعی صورت می گیرد. بنابراین، وسعت هر نحو در این ماده بسیار گسترده است.

موضوع تهدید

تهدید باید متوجه یکی از موارد مشخص شده در ماده 669 باشد تا جرم محقق شود. این موارد عبارتند از:

1. قتل: تهدید به سلب حیات مخاطب یا بستگان او.
2. ضررهای نفسی: آسیب های جسمی (مانند ضرب و جرح، از کار انداختن عضو) و آسیب های روانی (مانند ایجاد رعب و وحشت شدید و پایدار). این ضررها، سلامت جسمی یا روحی فرد را نشانه می گیرند.
3. ضررهای شرفی (آبرویی): تهدید به هتک حیثیت، رسوایی، بردن آبرو یا افشای امری که موجب شرمندگی و بی اعتباری فرد در جامعه شود. این مورد شامل تهدید به انتشار تصاویر خصوصی یا اطلاعات شرم آور نیز می شود.
4. ضررهای مالی: تهدید به تخریب اموال، ورشکستگی، ضرر اقتصادی و هرگونه آسیب مالی به مخاطب یا بستگان او.
5. افشای سر: تهدید به افشای اسرار شخصی یا خانوادگی مخاطب یا بستگان او که می توانند جنبه های مختلفی داشته باشند (از مسائل کاری تا اطلاعات خصوصی).

مخاطب تهدید

مخاطب تهدید باید شخص حقیقی و مشخص باشد. یعنی تهدید باید به سمت یک فرد معین یا گروهی از افراد مشخص (بستگان) باشد. اگرچه منطوق ماده بر دیگری تأکید دارد که ظهور در اشخاص حقیقی دارد، اما برخی از حقوقدانان با استناد به ماده 588 قانون تجارت، شمول ماده 669 را نسبت به اشخاص حقوقی در مواردی که با مفاد آن ماده مطابقت دارد، بلامانع می دانند. با این حال، رویه غالب بر اشخاص حقیقی متمرکز است.

شرایط تحقق تهدید

برای مؤثر واقع شدن عنصر مادی، دو شرط اساسی باید محقق شود:

1. قابلیت عمل: تهدیدکننده باید توانایی (واقعی یا ادعایی) انجام تهدید را داشته باشد. به این معنا که مخاطب باید تهدید را جدی بگیرد. اگر تهدیدی آنقدر واهی و غیرقابل اجرا باشد که نتواند هیچ گونه ترسی در مخاطب ایجاد کند، جرم تهدید محقق نمی شود. مثلاً، تهدید یک فرد عادی به بمباران شهر، جرمی را محقق نمی سازد.
2. رسیدن تهدید به مخاطب: تهدید باید به اطلاع مخاطب برسد تا مفید و مؤثر واقع شود. اگر تهدید انجام شود اما مخاطب هرگز از آن آگاه نشود (مثلاً نامه ای تهدیدآمیز هرگز به دست او نرسد)، جرم تهدید محقق نشده است.

3. عنصر معنوی (روانی)

عنصر معنوی به قصد و اراده مجرمانه مرتکب اشاره دارد و در جرم تهدید شامل موارد زیر است:

• سوءنیت عام: مرتکب باید قصد و اراده انجام عمل تهدید را داشته باشد. یعنی به صورت آگاهانه و ارادی، عملی را انجام دهد که ماهیت تهدیدآمیز دارد.
• عدم نیاز به سوءنیت خاص: برای تحقق جرم تهدید، لزومی ندارد که مرتکب واقعاً قصد عملی کردن تهدید یا ترساندن واقعی مخاطب را داشته باشد. صرف قصد تهدید و انجام فعل تهدیدآمیز کافی است. به عبارت دیگر، حتی اگر تهدیدکننده هیچ گاه نخواهد به تهدید خود عمل کند یا قصدش صرفاً ارعاب لحظه ای باشد، اما فعل تهدیدآمیز با قصد و اراده صورت گرفته باشد، جرم محقق می شود. این نکته برای بسیاری از افراد که گمان می کنند اگر به تهدید عمل نکنند، جرمی مرتکب نشده اند، حائز اهمیت است و باید به دقت به آن توجه کنند.

انواع تهدید و بررسی موارد خاص و رایج

تهدید، رفتاری متنوع است که در اشکال گوناگون و در بسترها و موقعیت های مختلف بروز می یابد. آشنایی با انواع رایج تهدید، به درک بهتر چگونگی اعمال ماده 669 قانون مجازات اسلامی و رویه های قضایی کمک می کند.

تهدید در فضای مجازی

با گسترش فناوری و شبکه های اجتماعی، تهدید در فضای مجازی به یکی از شایع ترین اشکال جرم تهدید تبدیل شده است. این نوع تهدید شامل موارد زیر است:

• تهدید پیامکی (SMS) و ایمیلی: ارسال پیام های متنی یا ایمیل های حاوی مضامین تهدیدآمیز.
• تهدید از طریق شبکه های اجتماعی: تهدید در پلتفرم هایی مانند اینستاگرام، تلگرام، واتساپ، فیسبوک و توییتر از طریق پیام های خصوصی، پست ها یا کامنت ها.

در بسیاری از مواقع، قربانیان این نوع تهدیدات، با نگرانی های جدی در خصوص حفظ حریم خصوصی خود مواجه می شوند. این تهدیدات می توانند جنبه های آبرویی یا افشای سر را هدف قرار دهند. در رویه قضایی، تمایز قائل شدن بین تهدید صرف و هتک حیثیت در فضای مجازی بسیار مهم است. مواد 744 و 745 قانون مجازات اسلامی (جرائم رایانه ای) به موضوع هتک حیثیت در فضای مجازی می پردازند که اغلب با تهدید هم پوشانی دارد. تفاوت اصلی در این است که تهدید آینده نگر است (تهدید به انجام کاری در آینده)، اما هتک حیثیت، عملی است که در لحظه انجام می شود (انتشار محتوای موهن). برای جمع آوری دلایل اثبات تهدید در فضای مجازی، اسکرین شات ها، آرشیو پیام ها، صداهای ضبط شده و شهادت افراد مطلع، همگی می توانند به عنوان مستندات به دادسرا ارائه شوند.

تهدید به بردن آبرو و هتک حیثیت

این نوع تهدید، یکی از پربسامدترین مصادیق موضوع تهدید در ماده 669 است. تهدید به بردن آبرو یا هتک حیثیت، شامل هرگونه عملی است که هدف آن خدشه دار کردن اعتبار، شرف و منزلت اجتماعی فرد در جامعه باشد. مثلاً، تهدید به افشای اطلاعات خصوصی، پخش شایعات دروغ، یا انتشار تصاویر و فیلم های نامناسب، همگی در این دسته قرار می گیرند. چنین تهدیداتی، می توانند تأثیرات روانی و اجتماعی مخربی بر فرد داشته باشند و قانون گذار برای حمایت از کرامت انسانی، مجازات هایی را برای آن در نظر گرفته است.

تهدید به افشای عکس ها و فیلم های خصوصی

این مورد، زیرمجموعه ای از تهدید به بردن آبرو و هتک حیثیت است که به دلیل حساسیت های خاص خود، نیاز به توجه ویژه دارد. تهدید به افشای عکس ها و فیلم های خصوصی، چه واقعی و چه ساختگی، می تواند منجر به آسیب های جدی حیثیتی و روانی برای قربانی شود. مجازات این عمل نیز تحت ماده 669 و همچنین مواد 744 و 745 قانون مجازات اسلامی قابل پیگیری است.

تهدید با سلاح سرد یا گرم

استفاده از سلاح، چه سرد (چاقو، قمه) و چه گرم (تفنگ)، برای تهدید، به خودی خود منجر به تشدید مجازات ذیل ماده 669 نمی شود، زیرا ماهیت تهدید را تغییر نمی دهد. اما حمل غیرمجاز سلاح، یا استفاده از آن به گونه ای که به عنوان قدرت نمایی یا اخاذی تلقی شود، می تواند تحت قوانین مرتبط دیگر (مانند قانون تشدید مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز مصوب 1390) مجازات جداگانه ای داشته باشد. به عبارت دیگر، فرد علاوه بر مجازات تهدید، ممکن است به دلیل حمل یا استفاده غیرمجاز از سلاح نیز مورد پیگرد قرار گیرد.

تهدید به اسیدپاشی یا سایر اعمال خشونت آمیز

تهدید به اسیدپاشی یا سایر اعمال خشونت آمیز بسیار جدی، مستقیماً تحت پوشش ضررهای نفسی در ماده 669 قرار می گیرد. این گونه تهدیدات، اغلب ایجاد رعب و وحشت شدید می کنند و قانون گذار برای آن ها مجازات های مقرر در ماده 669 را پیش بینی کرده است. در صورتی که این تهدیدات منجر به شروع به جرم شوند، مجازات شروع به جرم مربوطه نیز قابل اعمال خواهد بود.

تهدید به عنوان مقدمه برای اخاذی

گاهی اوقات، تهدید ابزاری برای رسیدن به اهداف مالی است، مانند اخاذی. در این موارد، تهدید مقدمه چینی برای جرم اخاذی (ماده 668 قانون مجازات اسلامی) محسوب می شود. تفاوت اصلی تهدید و اخاذی در این است که در اخاذی، تهدید با تقاضای وجه یا مال یا انجام امر یا ترک فعلی همراه است. در ماده 669، قانون گذار تصریح کرده است که جرم تهدید، اعم از اینکه تقاضایی صورت گیرد یا خیر، قابل مجازات است. بنابراین، اگر تقاضایی مطرح شود، ممکن است هر دو جرم تهدید و اخاذی محقق شده باشند که در این صورت با اعمال مجازات اشد مواجه خواهیم بود.

مجازات جرم تهدید و نکات مهم مربوط به آن

پس از بررسی ارکان و انواع جرم تهدید، نوبت به شناخت مجازات های قانونی و نکات کلیدی مرتبط با آن می رسد. این بخش برای افرادی که درگیر پرونده های تهدید هستند، حیاتی است.

مجازات های قانونی

بر اساس ماده 669 قانون مجازات اسلامی (با اصلاحیه 1399/2/23)، برای جرم تهدید دو نوع مجازات در نظر گرفته شده است:

1. شلاق تعزیری: تا 74 ضربه.
2. حبس تعزیری: از یک ماه تا یک سال.

همانطور که قبلاً اشاره شد، تأکید بر اصلاحیه 1399/2/23 بسیار مهم است، زیرا مدت حبس از دو ماه تا دو سال به یک ماه تا یک سال کاهش یافته است. این کاهش مجازات، نشان دهنده تغییر رویکرد قانون گذار در اعمال مجازات های تعزیری است و در روند صدور حکم و اجرای آن تأثیرگذار خواهد بود.

اختیار قاضی در تعیین مجازات

قانون به قاضی این اختیار را داده است که با توجه به اوضاع و احوال خاص هر پرونده، شخصیت طرفین (سابقه کیفری، وضعیت اجتماعی)، میزان تأثیر تهدید بر قربانی و سایر جوانب، نوع و میزان مجازات را از میان گزینه های قانونی انتخاب کند. قاضی ممکن است تنها به شلاق، تنها به حبس، یا به هر دو مجازات حکم دهد و در هر مورد، حداقل و حداکثر قانونی را در نظر بگیرد.

قابل گذشت بودن جرم تهدید

یکی از مهم ترین ویژگی های جرم تهدید، قابل گذشت بودن آن است. مفهوم جرم قابل گذشت به این معناست که تعقیب کیفری و اجرای مجازات، منوط به شکایت شاکی خصوصی است و با گذشت شاکی، تعقیب و رسیدگی متوقف می شود و اگر حکم صادر شده باشد، اجرای آن نیز متوقف خواهد شد.

این ویژگی، تفاوت اساسی با جرایم غیرقابل گذشت دارد که حتی با گذشت شاکی نیز جنبه عمومی جرم همچنان مورد رسیدگی قرار می گیرد. در مورد جرم تهدید، اگر شاکی خصوصی در هر مرحله ای از رسیدگی (چه در دادسرا و چه در دادگاه)، رضایت خود را اعلام کند، پرونده مختومه خواهد شد. این موضوع فرصتی برای صلح و سازش بین طرفین و کاهش بار دستگاه قضایی فراهم می کند.

شروع به جرم تهدید

ماده 122 قانون مجازات اسلامی، به موضوع شروع به جرم می پردازد. مطابق این ماده، هر کس قصد ارتکاب جرمی کرده و شروع به اجرای آن نماید، لکن به واسطه عامل خارجی که اراده او در آن دخیل نبوده است، جرم به طور کامل واقع نشود، در صورتی که مجازات آن جرم درجه 6 و بالاتر باشد، به مجازات شروع به آن جرم محکوم می شود.

مجازات حبس تعزیری درجه 6، بیش از 6 ماه تا 2 سال است. از آنجا که مجازات حبس برای جرم تهدید، از یک ماه تا یک سال تعیین شده (که کمتر از 6 ماه است)، جرم تهدید در دسته جرایم با مجازات حبس تعزیری درجه 7 یا 8 قرار می گیرد. بنابراین، طبق ماده 122 قانون مجازات اسلامی، شروع به جرم تهدید، جرم انگاری نشده و مجازاتی ندارد. این بدان معناست که صرفاً «قصد تهدید» و انجام مقدمات آن، تا زمانی که فعل تهدید به طور کامل محقق نشده و به مخاطب نرسیده باشد، جرم محسوب نمی شود.

معاونت در جرم تهدید

بر اساس ماده 126 قانون مجازات اسلامی، معاونت در جرم به معنای کمک یا تحریک فردی دیگر برای ارتکاب جرم است. اگر فردی در ارتکاب جرم تهدید، با تهیه وسایل، راهنمایی یا تحریک و ترغیب دیگری، معاونت کند، مجازات معاونت بر اساس درجه جرم اصلی تعیین می شود. مجازات معاونت، یک تا دو درجه پایین تر از مجازات فاعل اصلی است. در مورد جرم تهدید (که حبس آن درجه 7 یا 8 است)، مجازات معاونت می تواند حبس تعزیری درجه 7 یا 8 یا شلاق تعزیری درجه 7 یا 8 باشد. این یعنی، حتی کسانی که مستقیماً تهدید نمی کنند اما به انجام آن کمک می کنند، نیز مسئولیت کیفری دارند.

تمایز جرم تهدید با سایر جرایم مشابه

در نظام حقوقی، گاهی اوقات اعمالی وجود دارند که به ظاهر شبیه یکدیگر به نظر می رسند، اما در ماهیت، قصد و ارکان تشکیل دهنده، تفاوت های ظریفی با هم دارند. جرم تهدید نیز از این قاعده مستثنی نیست و درک تمایز آن با برخی جرایم مشابه، برای اجرای صحیح قانون و دفاع مناسب، ضروری است.

تهدید و توهین

تفاوت اصلی بین تهدید و توهین در قصد مجرمانه و ماهیت عمل است:

• تهدید: عملی است که متضمن وعده ضرری در آینده است و قصد مرتکب، ایجاد رعب و وحشت در مخاطب برای انجام یا عدم انجام فعلی است. تهدید، همیشه آینده نگر است.
• توهین: شامل هرگونه رفتار یا گفتاری است که به قصد تحقیر و هتک حرمت فعلی شخص انجام می شود و مربوط به زمان حال یا گذشته است. توهین، به خودی خود شامل وعده ضرر در آینده نیست.

مثال: اگر کسی بگوید آبرویت را می برم، تهدید است (وعده عملی در آینده). اما اگر بگوید بی عرضه یا نادان، توهین است (تحقیر فعلی). مجازات ها و شرایط گذشت در این دو جرم نیز متفاوت است.

تهدید و افترا

تمایز این دو جرم در زمان بندی و موضوع عمل است:

• تهدید: مربوط به آینده و وعده انجام ضرری است.
• افترا: انتساب جرم یا عمل خلاف واقع به دیگری است که در زمان گذشته یا حال اتفاق افتاده و مرتکب نمی تواند صحت آن را ثابت کند. افترا، به هتک حیثیت در مورد یک واقعه مشخص اشاره دارد.

مثال: اگر کسی تهدید کند که اطلاعات محرمانه تو را فاش خواهم کرد، تهدید است. اما اگر ادعا کند که فلانی سال گذشته اختلاس کرده است و نتواند آن را ثابت کند، افترا است.

تهدید و اخاذی

همانطور که قبلاً اشاره شد، تفاوت کلیدی در شرط تقاضا است:

• تهدید (ماده 669): مطلق است و اعم از اینکه به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد مجازات دارد.
• اخاذی (ماده 668): شرط اساسی آن، تقاضای وجه، مال یا انجام امر یا ترک فعلی در قبال تهدید است. یعنی هدف اصلی مرتکب از تهدید، به دست آوردن یک منفعت خاص از قربانی است.

اگر تهدید به منظور اخاذی انجام شود، ممکن است مرتکب به دلیل هر دو جرم و تحت عنوان مجازات اشد مورد تعقیب قرار گیرد.

تهدید و مزاحمت تلفنی

تمایز این دو در محتوا و قصد مجرمانه است:

• تهدید: محتوای پیام یا تماس، متضمن وعده ضرر و ایجاد ترس است.
• مزاحمت تلفنی (ماده 641): هرگونه استفاده از تلفن یا سایر وسایل مخابراتی برای اخلال در آسایش و آرامش دیگری، بدون آنکه لزوماً حاوی تهدید باشد. محتوای مزاحمت می تواند شامل حرف های بی ربط، سکوت، فحاشی (که خود جرم توهین است) و یا حتی زنگ زدن های مکرر باشد.

اگر مزاحمت تلفنی حاوی محتوای تهدیدآمیز باشد، جرم تهدید محقق شده است؛ در غیر این صورت، تنها مزاحمت تلفنی مورد پیگرد قرار می گیرد. در عمل مشاهده می شود که در بسیاری از پرونده ها، ابتدا مزاحمت تلفنی به وقوع می پیوندد و سپس در ادامه آن، تهدیدات نیز مطرح می شوند.

رویه قضایی، نحوه شکایت و دفاع

آگاهی از نحوه عملکرد دستگاه قضایی و مراحل شکایت و دفاع در برابر جرم تهدید، برای هر فردی که با این مسئله درگیر می شود، ضروری است. این بخش به بررسی جنبه های عملی پیگیری حقوقی جرم تهدید می پردازد.

نظرات دکترین و رویه قضایی

در حوزه حقوق کیفری، دکترین حقوقی (نظرات اساتید و حقوقدانان برجسته) و رویه قضایی (آرای محاکم و دادگاه ها) نقش مهمی در تبیین و اجرای قانون دارند. حقوقدانان بر این باورند که برای تحقق جرم تهدید، لازم است که تهدید به گونه ای باشد که موجب بیم و هراس در فرد عادی شود و تهدیدکننده نیز توانایی انجام تهدید را حداقل در ظاهر دارا باشد. به عبارت دیگر، تهدید باید جدی و مؤثر باشد. رویه قضایی نیز عموماً بر همین مبانی استوار است و محاکم، با بررسی دقیق شواهد، نحوه بیان تهدید، شخصیت طرفین و شرایط محیطی، اقدام به صدور رأی می کنند. در بسیاری از موارد، اهمیت توانایی مرتکب در انجام تهدید برای قضات بسیار حائز اهمیت است؛ البته نه توانایی مطلق، بلکه توانایی ظاهری که مخاطب را به باور برساند.

نحوه شکایت از جرم تهدید

برای پیگیری حقوقی جرم تهدید، قربانی باید مراحل زیر را طی کند:

1. مراجعه به کلانتری یا دادسرای محل وقوع جرم: اولین قدم، مراجعه به نزدیک ترین کلانتری یا دادسرای عمومی و انقلاب و طرح شکایت است. معمولاً در کلانتری، شکایت اولیه ثبت و به دادسرا ارجاع داده می شود.
2. تنظیم شکواییه: شاکی باید شکواییه ای تنظیم کند که در آن به تفصیل، جزئیات تهدید (زمان، مکان، نحوه تهدید، محتوای دقیق تهدید، هویت تهدیدکننده در صورت اطلاع) را شرح دهد. ذکر مواد قانونی مرتبط (ماده 669) نیز می تواند مفید باشد.
3. مدارک و دلایل لازم: جمع آوری مستندات قوی، نقش کلیدی در اثبات جرم دارد. این مدارک می توانند شامل موارد زیر باشند:
   • پیامک ها و اسکرین شات ها: در مورد تهدیدات پیامکی یا در فضای مجازی.
   • فایل های صوتی و تصویری: در صورت وجود.
   • شهادت شهود: اگر تهدید در حضور دیگران صورت گرفته باشد.
   • مدارک مربوط به ضررهای احتمالی: اگر تهدید منجر به ضرر مالی یا جانی شده باشد (هرچند برای تحقق جرم تهدید، لزوماً نیازی به وقوع ضرر نیست).
4. ارجاع به دادسرا و تحقیقات مقدماتی: پس از ثبت شکواییه، پرونده به دادسرا ارجاع شده و بازپرس یا دادیار، تحقیقات لازم را آغاز می کند. در این مرحله، از شاکی و متهم تحقیق به عمل آمده و دلایل جمع آوری می شود.
5. صدور قرار نهایی: در صورت کافی بودن دلایل، قرار جلب به دادرسی صادر و پرونده به دادگاه فرستاده می شود. در غیر این صورت، قرار منع تعقیب صادر خواهد شد.

چگونه در برابر اتهام تهدید دفاع کنیم؟

اگر فردی به جرم تهدید متهم شود، می تواند با استناد به موارد زیر از خود دفاع کند:

• اثبات عدم تحقق ارکان جرم: متهم می تواند سعی کند اثبات کند که یکی از ارکان سه گانه جرم تهدید (قانونی، مادی، معنوی) محقق نشده است. مثلاً، تهدید جدی نبوده، توانایی انجام آن وجود نداشته، یا هرگز به اطلاع مخاطب نرسیده است.
• دفاع از حق: در برخی موارد، تهدید به اقدام قانونی (مانند اگر پولم را ندهی، شکایت می کنم) جرم تهدید محسوب نمی شود، زیرا هدف از آن، اعمال حق قانونی است. این مورد باید با دقت از تهدید به منظور ارعاب و کسب منفعت غیرقانونی تمایز داده شود.
• استفاده از شهود و مستندات: متهم نیز می تواند با ارائه شهود، پیامک ها، یا سایر مستندات، بی گناهی خود را اثبات کند.
• گذشت شاکی: از آنجا که جرم تهدید قابل گذشت است، تلاش برای کسب رضایت شاکی می تواند به مختومه شدن پرونده منجر شود.

اهمیت مشاوره با وکیل

پرونده های حقوقی، به ویژه در حوزه کیفری، دارای پیچیدگی های خاص خود هستند. به همین دلیل، ضرورت مراجعه به وکیل متخصص برای پرونده های تهدید، هم برای شاکی و هم برای متهم، بسیار زیاد است. یک وکیل مجرب می تواند با دانش و تجربه خود، به بهترین شکل از حقوق موکل دفاع کرده، مسیر قانونی را به درستی تبیین کند، در جمع آوری مستندات کمک کند و از اشتباهات احتمالی جلوگیری نماید. وکیل می تواند تمامی جنبه های پرونده را بررسی کرده و راهنمایی های لازم را در مراحل مختلف ارائه دهد.

نتیجه گیری

تفسیر ماده 669 قانون مجازات اسلامی، به ما نشان می دهد که قانون گذار به حفاظت از امنیت روانی و جانی شهروندان اهمیت ویژه ای قائل است. جرم تهدید، با ارکان سه گانه قانونی، مادی و معنوی خود، هرگونه رفتاری را که منجر به ارعاب و ایجاد ترس در افراد شود، جرم انگاری کرده است. از تهدیدات سنتی و گفتاری گرفته تا تهدیدات مدرن در فضای مجازی، همه تحت شمول این ماده قرار می گیرند. شناخت دقیق انواع تهدید، تمایز آن با جرایم مشابه و همچنین آگاهی از مجازات های قانونی و نحوه پیگیری قضایی، برای هر فردی ضروری است.

با وجود تغییرات اخیر در مجازات حبس که از دو ماه تا دو سال به یک ماه تا یک سال کاهش یافته، اهمیت این ماده همچنان پابرجاست. قابل گذشت بودن جرم تهدید نیز یکی از ویژگی های مهمی است که امکان صلح و سازش را فراهم می آورد. در نهایت، مواجهه با جرم تهدید، چه در مقام شاکی و چه در مقام متهم، نیاز به آگاهی حقوقی و در بسیاری از موارد، بهره مندی از مشاوره وکلای متخصص دارد تا حقوق افراد به بهترین نحو ممکن حفظ و احقاق شود. آگاهی از این قوانین، گامی مؤثر در جهت حفظ آرامش و امنیت در جامعه است و به شهروندان این اطمینان را می دهد که در برابر تعرضات احتمالی، تنها نیستند و قانون پشتیبان آن هاست.