گذرنامه مسافرتی کووید ۱۹ و سازمان بهداشت جهانی

در دوران همه گیری کووید-۱۹، مفهوم گذرنامه مسافرتی کووید ۱۹ به عنوان راهکاری برای بازگشت به سفرهای بین المللی و فعالیت های اجتماعی مطرح شد. سازمان بهداشت جهانی (WHO) در این میان، نقشی محوری در تعیین استانداردها و ارزیابی علمی واکسن ها و پروتکل های مرتبط ایفا کرد تا راهی برای مهار این بحران و بازگشایی امن مرزها بیابند.

پاندمی کووید-۱۹، دنیای ما را با چالش های بی سابقه ای روبرو کرد و بر جنبه های گوناگون زندگی، از جمله سفر و ارتباطات بین المللی، تأثیر عمیقی گذاشت. در پی این تحولات، ایده گذرنامه های سلامت به عنوان راهکاری برای از سرگیری فعالیت های اقتصادی و اجتماعی، به ویژه صنعت گردشگری، شکل گرفت. این گذرنامه ها که ابتدا بر پایه مصونیت حاصل از بیماری و سپس بر پایه واکسیناسیون مطرح شدند، نویدبخش بازگشت به زندگی عادی بودند. در این میان، سازمان بهداشت جهانی به عنوان نهادی پیشرو در سلامت جهانی، در تمام مراحل این بحث ها و تصمیم گیری ها، حضوری فعال و تأثیرگذار داشت.

گذرنامه های سلامت کووید-۱۹: تعریف و تمایز

در اوایل پاندمی کووید-۱۹، با افزایش درک جامعه علمی از ویروس و راه های انتقال آن، دو مفهوم اصلی برای گذرنامه های سلامت مطرح شد: گذرنامه مصونیت و پاسپورت واکسن. هر یک از این مفاهیم رویکرد متفاوتی برای تأیید وضعیت سلامت فرد و امکان سفر یا حضور در اجتماعات ارائه می داد.

گذرنامه مصونیت (Immunity Passport)

گذرنامه مصونیت سندی بود که وجود پادتن (آنتی بادی) ویروس کرونا را در بدن فرد تأیید می کرد. هدف اولیه از طرح این ایده، بازگرداندن افرادی به سر کار یا فعالیت های اجتماعی بود که گمان می رفت پس از ابتلا به ویروس و تولید پادتن، در برابر بیماری مصون شده اند و دیگر ناقل نیستند. این ایده بر اساس آزمایش های آنتی بادی شکل گرفت و برخی کشورها در اوایل پاندمی، مانند استونی و شیلی، گام هایی در راستای صدور چنین گواهی هایی برداشتند. تصور بر این بود که با داشتن این گذرنامه، فرد می تواند بدون نگرانی از محدودیت های قرنطینه یا رعایت فاصله گذاری اجتماعی، به زندگی عادی بازگردد.

پاسپورت واکسن (Vaccine Passport)

با پیشرفت علم و تولید واکسن های مؤثر علیه کووید-۱۹، ایده گذرنامه مصونیت به تدریج جای خود را به پاسپورت واکسن داد. پاسپورت واکسن سندی است که تأیید می کند فرد به طور کامل در برابر کووید-۱۹ واکسینه شده است. این گذرنامه ها غالباً به صورت دیجیتالی و با امنیت بالا طراحی شدند تا از جعل و سوءاستفاده جلوگیری شود. تکامل از مفهوم مصونیت بر پایه آنتی بادی به مصونیت بر پایه واکسیناسیون به دلیل قطعیت بیشتر در مورد اثربخشی واکسن ها و همچنین نگرانی های علمی و اخلاقی در مورد صحت، پایداری، و پیامدهای تبعیض آمیز گذرنامه های مصونیت صورت گرفت. بسیاری از کشورها دریافتند که تکیه بر مصونیت حاصل از ابتلا به بیماری، با توجه به ناشناخته های آن زمان در مورد مدت زمان مصونیت و خطر ابتلای مجدد، منطقی نیست.

تفاوت های کلیدی و دلایل گرایش به پاسپورت واکسن

تفاوت اساسی بین این دو نوع گذرنامه در مبنای تأیید وضعیت سلامت است: یکی بر اساس شواهد ابتلای قبلی و تولید پادتن (که میزان و مدت آن در ابتدا نامشخص بود) و دیگری بر اساس دریافت واکسن (که اثربخشی و ایمنی آن در مطالعات بالینی اثبات شده بود). دلایل اصلی گرایش به پاسپورت واکسن عبارتند از:

• قطعیت علمی بیشتر: واکسن ها به طور هدفمند برای ایجاد پاسخ ایمنی قوی و پایدار طراحی شده اند.
• کاهش خطر: واکسیناسیون خطر ابتلا، بستری شدن و انتقال ویروس را به شدت کاهش می دهد، در حالی که ابتلا به بیماری برای کسب مصونیت، خطرات جانی به همراه دارد.
• امکان استانداردسازی: نظارت و ثبت واکسیناسیون ساده تر و قابل اعتمادتر از ردیابی پادتن ها در سطح جمعیت است.
• جلوگیری از انگیزه های خطرناک: ایده گذرنامه مصونیت می توانست برخی افراد را به سمت ابتلا عمدی به بیماری سوق دهد که از منظر سلامت عمومی بسیار خطرناک بود.

انواع اصلی گذرنامه های واکسن در سطح بین المللی

با افزایش اهمیت واکسیناسیون برای بازگشایی مرزها و از سرگیری فعالیت های اقتصادی، ابتکارات متعددی برای ایجاد گذرنامه های دیجیتال سلامت در سراسر جهان شکل گرفت. این برنامه ها با هدف تسهیل سفرهای بین المللی و فراهم آوردن یک استاندارد قابل قبول برای تأیید وضعیت واکسیناسیون افراد توسعه یافتند. در ادامه به معرفی برخی از مهمترین آنها می پردازیم:

گواهی سبز دیجیتال اتحادیه اروپا (EU Digital COVID Certificate)

این گواهی توسط کمیسیون اروپا پیشنهاد شد و به سرعت در میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا پذیرفته شد. هدف اصلی آن، تسهیل تردد آزاد و امن شهروندان در سراسر اروپا بود. گواهی سبز دیجیتال، یک QR کد دیجیتالی است که شامل اطلاعاتی درباره واکسیناسیون (نوع واکسن، تاریخ تزریق، تعداد دوز)، نتایج منفی آزمایش کووید-۱۹ (PCR یا آنتی ژن) یا گواهی بهبودی از بیماری است. این گواهی به صورت رایگان در دسترس شهروندان اتحادیه اروپا قرار گرفت و به آنها اجازه می داد بدون نیاز به قرنطینه یا تست های اضافی در کشورهای عضو سفر کنند. واکسن های مورد تأیید اتحادیه اروپا شامل فایزر، مدرنا، آسترازنکا و جانسون اند جانسون بود.

CommonPass (گذر مشترک)

CommonPass پروژه ای است که از همکاری مجمع جهانی اقتصاد (WEF)، سازمان غیرانتفاعی Common Project و بنیاد راکفلر شکل گرفت. هدف آن، ایجاد یک استاندارد جهانی برای مدارک سلامت دیجیتال بود که توسط شرکت های هواپیمایی و دولت ها در سراسر جهان قابل قبول باشد. این اپلیکیشن به کاربران امکان می داد تا مدارک تست و واکسیناسیون خود را به صورت امن و تأیید شده ذخیره کرده و آنها را با خطوط هوایی و مقامات مرزی به اشتراک بگذارند. CommonPass با همکاری خطوط هوایی بزرگی مانند کاتای پسیفیک، جت بلو، لوفت هانزا و یونایتد ایرلاینز به صورت آزمایشی به کار گرفته شد.

IATA Travel Pass (گذر مسافرتی یاتا)

انجمن بین المللی حمل و نقل هوایی (IATA)، نهاد اصلی نماینده خطوط هوایی جهان، IATA Travel Pass را برای کمک به از سرگیری سفرهای بین المللی توسعه داد. این برنامه موبایلی به مسافران اجازه می دهد تا نتایج تست های کووید-۱۹ و وضعیت واکسیناسیون خود را به صورت دیجیتالی مدیریت کنند. این گذرنامه همچنین اطلاعاتی درباره الزامات سفر در کشورهای مختلف ارائه می دهد و به مسافران کمک می کند تا مطمئن شوند مدارکشان مطابق با مقررات مقصد است. بسیاری از خطوط هوایی بزرگ جهان، از جمله هواپیمایی ژاپن، سنگاپور، قطر، امارات و گروه خطوط هوایی بین المللی، این سیستم را به صورت آزمایشی یا عملی به کار گرفتند.

Digital Health Pass (گذر سلامت دیجیتال IBM)

شرکت فناوری IBM با هدف کمک به بازگشت مردم به اماکن عمومی و تسهیل کسب وکارها، Digital Health Pass را توسعه داد. این پلتفرم از فناوری های پیشرفته مانند هوش مصنوعی و بلاکچین استفاده می کند تا اطلاعات سلامت فردی مانند دمای بدن، نتایج تست کووید-۱۹، و وضعیت واکسیناسیون را به صورت امن و قابل تأیید جمع آوری و ارائه کند. این سیستم به سازمان ها امکان می داد تا با اطمینان بیشتری به افراد اجازه ورود به محل کار، مدارس، یا رویدادها را بدهند، در حالی که حریم خصوصی کاربران نیز حفظ می شد.

سایر طرح ها و ابتکارات ملی/محلی

علاوه بر ابتکارات بین المللی، بسیاری از کشورها یا حتی ایالت ها و شهرهای بزرگ، طرح های ملی یا محلی خود را برای گذرنامه های سلامت دیجیتال توسعه دادند. به عنوان مثال، Excelsior Pass در ایالت نیویورک آمریکا، به شهروندان امکان می داد وضعیت واکسیناسیون یا تست منفی خود را برای دسترسی به رویدادها و اماکن مختلف ارائه دهند. این تنوع در سیستم ها، اگرچه نشان دهنده تلاش برای بازگشت به زندگی عادی بود، اما چالش های بزرگی را در زمینه استانداردسازی و قابلیت همکاری بین المللی ایجاد کرد.

نقش و موضع سازمان بهداشت جهانی (WHO)

سازمان بهداشت جهانی (WHO) به عنوان نهاد پیشرو در سلامت عمومی جهانی، از همان ابتدای مطرح شدن ایده گذرنامه های سلامت، موضعی محتاطانه و بر پایه شواهد علمی اتخاذ کرد. نقش این سازمان در تأیید واکسن ها و ارائه رهنمودهای سفر، برای اعتبارسازی جهانی این اسناد حیاتی بود.

موضع WHO در مورد گذرنامه مصونیت (آنتی بادی محور)

در مراحل اولیه پاندمی، زمانی که ایده گذرنامه مصونیت بر پایه وجود پادتن در بدن مطرح شد، سازمان بهداشت جهانی به شدت نسبت به آن ابراز تردید کرد. این تردیدها بر پایه عدم قطعیت های علمی در آن زمان بود:

• عدم قطعیت در مورد مصونیت دائمی: هنوز مشخص نبود که وجود پادتن تا چه مدت زمان مصونیت ایجاد می کند و آیا ابتلای مجدد ممکن است یا خیر.
• خطر انتقال ویروس: حتی اگر فردی مصون می بود، مشخص نبود که آیا همچنان می تواند ناقل ویروس باشد و آن را به دیگران منتقل کند.
• ایجاد حس امنیت کاذب: صدور چنین گذرنامه ای می توانست به افراد حس امنیت کاذبی بدهد و باعث شود پروتکل های بهداشتی مانند ماسک زدن و فاصله گذاری اجتماعی را رعایت نکنند.
• نگرانی های اخلاقی و تبعیض: WHO نگران بود که این گذرنامه ها منجر به ایجاد یک جامعه دوگانه شود که در آن افراد دارای پادتن از مزایای بیشتری برخوردار باشند، در حالی که دسترسی به تست های پادتن و واکسن (در آینده) ناعادلانه باشد.

به همین دلیل، WHO در آوریل ۲۰۲۰ صراحتاً اعلام کرد که در حال حاضر هیچ شواهد کافی وجود ندارد که نشان دهد افراد بهبودیافته از کووید-۱۹ و دارای پادتن، از ابتلای مجدد محافظت شده اند. این موضع گیری نقش مهمی در کاهش سرعت پذیرش گسترده گذرنامه های مصونیت ایفا کرد.

نقش WHO در تأیید واکسن ها برای استفاده اضطراری (EUL)

با توسعه سریع واکسن های کووید-۱۹، نقش سازمان بهداشت جهانی به سمت ارزیابی و تأیید اثربخشی و ایمنی واکسن ها تغییر کرد. لیست استفاده اضطراری (EUL – Emergency Use Listing) WHO به یک معیار حیاتی برای پذیرش جهانی واکسن ها تبدیل شد. این لیست به کشورها، نهادهای بهداشتی و مسافران کمک می کرد تا به واکسن های مطمئن و مؤثر اعتماد کنند. تأیید یک واکسن توسط WHO به این معناست که آن واکسن استانداردهای ایمنی و اثربخشی لازم را دارد و می تواند در مقیاس جهانی مورد استفاده قرار گیرد.

لیست واکسن های مورد تأیید WHO شامل واکسن های زیر بود (با تغییرات و به روزرسانی ها در طول زمان):

• فایزر/بیو ان تک (Pfizer/BioNTech): اولین واکسن mRNA که تأییدیه گرفت.
• مدرنا (Moderna): دیگر واکسن mRNA با اثربخشی بالا.
• آسترازنکا (AstraZeneca) / واکسن سرم هند (SII-Covishield): واکسن ناقل ویروسی که به طور گسترده در سراسر جهان استفاده شد.
• جانسون اند جانسون (Janssen/Johnson & Johnson): واکسن تک دوزی.
• سینوفارم (Sinopharm): واکسن ویروس غیرفعال شده از چین.
• سینوواک (Sinovac): دیگر واکسن ویروس غیرفعال شده از چین.
• کوواکسین (Covaxin): واکسن ویروس غیرفعال شده از هند.

تأیید این واکسن ها توسط WHO تأثیر عمیقی بر پذیرش جهانی و تسهیل سفرهای بین المللی داشت، چرا که بسیاری از کشورها واکسن های تأیید شده توسط این سازمان را برای ورود مسافران خود می پذیرفتند.

رهنمودها و توصیه های WHO در مورد سفرهای بین المللی و گواهی های سلامت

سازمان بهداشت جهانی در طول پاندمی، رهنمودهای متعددی را در مورد سفرهای بین المللی و استفاده از گواهی های سلامت صادر کرد. تأکید اصلی این سازمان همواره بر عدالت، جلوگیری از تبعیض، و حفظ سلامت عمومی بود:

• عدالت در دسترسی: WHO همواره بر ضرورت دسترسی برابر همه کشورها به واکسن ها تأکید داشت تا از ایجاد نابرابری های جهانی در زمینه سفر و حقوق شهروندی جلوگیری شود. این سازمان نسبت به ملت گرایی واکسن (ذخیره واکسن توسط کشورهای ثروتمند) هشدار داد.
• استانداردسازی و یکپارچگی: WHO خواستار توسعه یک چارچوب جهانی و استاندارد برای گواهی های سلامت دیجیتال بود تا از سردرگمی ها و مشکلات ناشی از تنوع سیستم های ملی جلوگیری شود. این استانداردسازی به تسهیل حرکت مردم در سراسر جهان کمک می کرد.
• حفظ حریم خصوصی: این سازمان بر اهمیت حفاظت از داده های پزشکی و حریم خصوصی افراد در سیستم های گذرنامه سلامت دیجیتال تأکید کرد.
• تأکید بر ابزارهای چندگانه: WHO توصیه می کرد که گذرنامه های واکسن تنها یکی از ابزارهای کنترل پاندمی باشند و نباید جایگزین سایر پروتکل های بهداشتی مانند تست، ردیابی تماس، و فاصله گذاری اجتماعی شوند.

با وجود همه این توصیه ها، سازمان بهداشت جهانی در ابتدا صراحتاً با الزام واکسیناسیون برای سفرهای بین المللی مخالف بود، چرا که این امر می توانست به نابرابری دامن زند. اما با گسترش واکسیناسیون و نیاز به بازگشایی اقتصاد، موضع این سازمان نیز به سمت حمایت از استفاده از گواهی های واکسیناسیون به عنوان ابزاری برای تسهیل سفر، در کنار رعایت اصول عدالت، تغییر کرد.

مزایا و فرصت ها (Pros & Benefits)

طرح و پیاده سازی گذرنامه های سلامت کووید-۱۹، با هدف بازگشت به زندگی عادی، مزایا و فرصت های متعددی را به همراه داشت که می توانست تأثیرات مثبتی بر اقتصاد جهانی و روحیه عمومی مردم بگذارد.

بازگشایی تدریجی اقتصاد و صنعت گردشگری

یکی از مهمترین مزایای گذرنامه های سلامت، امکان بازگشایی تدریجی مرزها و بخش های اقتصادی بود که به شدت از پاندمی آسیب دیده بودند. صنعت گردشگری، هوانوردی و مهمان داری، که میلیون ها نفر را در سراسر جهان به کار گرفته و نقش حیاتی در اقتصاد بسیاری از کشورها دارند، با محدودیت های سفر و قرنطینه های اجباری دچار رکود بی سابقه ای شده بودند. گذرنامه های واکسن به عنوان کلیدی برای احیای این صنایع دیده می شدند؛ با این امکان که مسافران واکسینه شده بتوانند با اطمینان بیشتری سفر کنند، نیاز به قرنطینه های طولانی کاهش می یافت و جریان سفر دوباره برقرار می شد.

افزایش اعتماد عمومی به سفر و فعالیت های اجتماعی

در دوران اوج پاندمی، ترس و نگرانی از ابتلا به ویروس در فضاهای عمومی و در طول سفر، مانع اصلی بازگشت مردم به فعالیت های عادی بود. وجود یک گواهی سلامت معتبر، مانند پاسپورت واکسن، می توانست اعتماد عمومی را افزایش دهد. مردم با دانستن اینکه افراد حاضر در یک پرواز، رویداد یا مکان عمومی واکسینه شده اند یا تست منفی دارند، با خیال راحت تری در آن مکان ها حضور می یافتند. این افزایش اعتماد برای از سرگیری کنسرت ها، رویدادهای ورزشی، جلسات تجاری و اجتماعات عمومی حیاتی بود.

کاهش نیاز به قرنطینه و تست های مکرر

قبل از ظهور گذرنامه های واکسن، مسافران بین المللی اغلب مجبور به انجام تست های متعدد PCR قبل و بعد از پرواز، و همچنین تحمل دوره های طولانی قرنطینه در کشور مقصد بودند. این الزامات، سفر را زمان بر، پرهزینه و پردردسر کرده بود. با پذیرش گسترده تر گذرنامه های واکسن، بسیاری از کشورها الزامات قرنطینه و تست مکرر را برای مسافران واکسینه شده کاهش دادند یا حذف کردند. این امر به صرفه جویی در زمان و هزینه مسافران منجر شد و سفر را دوباره برای افراد بیشتری قابل دسترس ساخت.

تقویت نظارت بر سلامت عمومی در مرزها

گذرنامه های سلامت دیجیتال، ابزاری قدرتمند برای تقویت نظارت و مدیریت سلامت عمومی در مرزها فراهم کردند. این سیستم ها به مقامات بهداشتی امکان می دادند تا به سرعت و به طور موثر وضعیت سلامت مسافران را تأیید کنند. این امر به شناسایی و مدیریت بهتر موارد مشکوک کمک می کرد و از ورود واریانت های جدید به کشورها جلوگیری می نمود. همچنین، اطلاعات جمع آوری شده می توانست برای بهبود سیاست های بهداشتی و برنامه ریزی های آتی مورد استفاده قرار گیرد.

گذرنامه های سلامت، به عنوان یک ابزار بالقوه برای بازگشایی جهان، امید را به بازگشت تدریجی به شرایط پیش از همه گیری زنده کردند و راه را برای از سرگیری سفرها و فعالیت های اجتماعی هموار ساختند.

چالش ها و نگرانی ها (Cons & Challenges)

با وجود مزایای بالقوه گذرنامه های سلامت، اجرای آنها با چالش ها و نگرانی های متعددی روبرو بود که از جنبه های علمی، اخلاقی، اجتماعی و لجستیکی ناشی می شد. این مسائل، بحث های گسترده ای را در سطح جهانی برانگیخت.

چالش های علمی و پزشکی

اطلاعات علمی در مورد کووید-۱۹ و واکسن ها به سرعت در حال تغییر بود و این امر چالش هایی را ایجاد می کرد:

• مدت زمان مصونیت: در ابتدا مشخص نبود که مصونیت حاصل از واکسن یا ابتلا به بیماری تا چه مدت پایدار است. آیا گذرنامه واکسن باید تاریخ انقضا داشته باشد؟ آیا نیاز به دوزهای یادآور وجود دارد؟
• اثربخشی واکسن ها در برابر واریانت های جدید: با ظهور واریانت های جدید ویروس (مانند دلتا و امیکرون)، نگرانی هایی در مورد کاهش اثربخشی واکسن ها در جلوگیری از ابتلا یا انتقال ویروس، حتی در افراد واکسینه شده، مطرح شد. این امر ارزش گذرنامه های واکسن را زیر سوال می برد.
• صحت و دقت تست های آنتی بادی: در مورد گذرنامه های مصونیت مبتنی بر آنتی بادی، دقت تست ها و معنای واقعی سطح آنتی بادی ها برای تضمین مصونیت، مورد بحث بود. برخی آزمایش ها نتایج مثبت کاذب بالایی داشتند.
• امکان انتقال ویروس توسط افراد واکسینه شده: اگرچه واکسن ها در کاهش بیماری شدید و مرگ و میر بسیار مؤثر بودند، اما در ابتدای پاندمی مشخص نبود که آیا افراد واکسینه شده می توانند همچنان ویروس را منتقل کنند. این موضوع بر کارایی گذرنامه واکسن در جلوگیری از شیوع تأثیر می گذاشت.

چالش های اخلاقی و اجتماعی

گذرنامه های سلامت پیامدهای اخلاقی و اجتماعی پیچیده ای داشتند:

• تبعیض و نابرابری: این بزرگترین نگرانی اخلاقی بود. اجرای گذرنامه های واکسن می توانست جامعه را به دو دسته واکسینه شده و واکسینه نشده تقسیم کند. در نتیجه، افراد واکسینه نشده (به دلایل پزشکی، عدم دسترسی، یا انتخاب شخصی) از امکاناتی مانند سفر، کار، یا حضور در اجتماعات محروم می شدند. این امر به نابرابری های موجود در دسترسی به واکسن دامن می زد، به ویژه در کشورهای در حال توسعه.
• حریم خصوصی داده های پزشکی: جمع آوری، ذخیره و اشتراک گذاری اطلاعات حساس پزشکی افراد (مانند وضعیت واکسیناسیون یا نتایج تست) نگرانی های جدی را در مورد حریم خصوصی و امنیت داده ها ایجاد می کرد. آیا کارفرمایان یا کسب وکارها حق داشتند چنین اطلاعاتی را از افراد طلب کنند؟
• خطر ایجاد جامعه دوگانه: این نگرانی وجود داشت که گذرنامه های سلامت به ایجاد یک جامعه دوگانه منجر شوند که در آن، شهروندان بر اساس وضعیت واکسیناسیون خود از حقوق و آزادی های متفاوتی برخوردار باشند. این وضعیت می توانست به تفرقه و نابرابری اجتماعی دامن بزند.
• امکان تلاش عمدی برای ابتلا به بیماری: در مورد گذرنامه های مصونیت آنتی بادی، این خطر وجود داشت که افراد عمداً سعی کنند به بیماری مبتلا شوند تا گواهی مصونیت دریافت کنند، که از نظر سلامت عمومی بسیار خطرناک بود.

چالش های عملی و لجستیکی

پیاده سازی جهانی گذرنامه های سلامت با موانع عملی زیادی روبرو بود:

• نبود استانداردسازی جهانی: تنوع زیاد در سیستم های گذرنامه سلامت (EU Digital COVID Certificate, IATA Travel Pass, CommonPass و سیستم های ملی) باعث سردرگمی و عدم قابلیت همکاری بین کشورها می شد. نبود یک استاندارد واحد جهانی، روند تأیید و پذیرش را دشوار می کرد.
• مشکلات زیرساختی در کشورهای در حال توسعه: بسیاری از کشورهای در حال توسعه، زیرساخت های لازم برای صدور، مدیریت و تأیید گذرنامه های سلامت دیجیتال را نداشتند. این امر می توانست به نابرابری در دسترسی به سفر و بازگشایی اقتصادی دامن زند.
• خطر تقلب و اسناد جعلی: با توجه به ارزش بالای گذرنامه های سلامت، خطر جعل اسناد یا تقلب در نتایج تست و واکسیناسیون به شدت بالا بود. سیستم ها باید از امنیت بالایی برخوردار می بودند تا جلوی این کلاهبرداری ها را بگیرند.
• واکسن های مختلف با تأییدیه های متفاوت: در برخی موارد، یک واکسن خاص ممکن بود توسط سازمان بهداشت جهانی تأیید شده باشد اما توسط یک کشور خاص پذیرفته نشود، یا برعکس. این امر پیچیدگی های زیادی برای مسافران ایجاد می کرد.

وضعیت پذیرش جهانی و نمونه های کشوری

با وجود چالش ها، بسیاری از کشورها برای احیای صنعت گردشگری و تسهیل رفت و آمد، اقدام به پذیرش پاسپورت های واکسن یا گواهی های سلامت دیجیتال کردند. این پذیرش ها اما در سراسر جهان یکسان نبود و به نوع واکسن، منشأ سفر، و سیاست های ملی هر کشور بستگی داشت.

کشورهایی که پاسپورت واکسن را پذیرفته اند

بسیاری از کشورها، به ویژه آنهایی که اقتصادشان به شدت به گردشگری وابسته است، از پیشگامان پذیرش گذرنامه های واکسن بودند. این کشورها در تلاش بودند تا با ارائه یک راه حل امن، مسافران را دوباره به سمت خود جذب کنند:

• یونان، اسپانیا، فرانسه: این کشورهای اروپایی که از مقاصد اصلی گردشگری بودند، به سرعت گواهی سبز دیجیتال اتحادیه اروپا را پذیرفتند و محدودیت ها را برای دارندگان این گواهی کاهش دادند. این کشورها غالباً واکسن های مورد تأیید اتحادیه اروپا را برای ورود مسافران خود کافی می دانستند.
• تایلند: به عنوان یکی از بزرگترین مقاصد گردشگری در جنوب شرق آسیا، تایلند نیز طرح هایی مانند Sandbox را اجرا کرد که به مسافران واکسینه شده اجازه می داد با قرنطینه کوتاه تر یا بدون قرنطینه وارد مناطق خاصی شوند.
• گرجستان، سیشل، استونی، رومانی، لهستان، قبرس، ایسلند: این کشورها نیز در مراحل مختلف پاندمی، برای بازگشایی مرزها به روی گردشگران، الزامات واکسیناسیون را برای لغو قرنطینه یا کاهش محدودیت ها اعمال کردند. سیاست های آن ها عموماً بر پایه دریافت دو دوز واکسن (و گاهی دوز بوستر) بود و برخی از آنها واکسن های تأیید شده توسط WHO را می پذیرفتند.
• آمریکا (مانند ایالت نیویورک): در سطح ایالتی، برخی مناطق مانند نیویورک، سیستم های گذرنامه واکسن داخلی (مانند Excelsior Pass) را برای دسترسی به رویدادها و اماکن عمومی به کار گرفتند.

الزامات خاص برخی کشورها (نوع واکسن، مدت زمان از تزریق آخرین دوز)

یکی از بزرگترین چالش ها برای مسافران، عدم یکپارچگی در نوع واکسن های مورد پذیرش بود. در حالی که بسیاری از کشورها واکسن های تأیید شده توسط WHO یا آژانس دارویی اروپا (EMA) را می پذیرفتند، برخی دیگر لیست محدودتری داشتند:

• اتحادیه اروپا: غالباً واکسن های فایزر، مدرنا، آسترازنکا (شامل انواع تولید شده در هند) و جانسون اند جانسون را می پذیرفت. پذیرش واکسن هایی مانند سینوفارم و سینوواک در برخی کشورهای اتحادیه اروپا متفاوت بود و همه آن ها این واکسن ها را به رسمیت نمی شناختند.
• عربستان سعودی: برای زائران حج و عمره، الزامات سختگیرانه تری در مورد نوع واکسن ها اعمال می شد (غالباً فایزر، مدرنا، آسترازنکا و جانسون اند جانسون). برای واکسن هایی مانند سینوفارم، نیاز به دوز تقویتی از واکسن های مورد تأیید بود.
• ترکیه: به طور کلی واکسن های مورد تأیید اتحادیه اروپا و WHO را برای ورود مسافران می پذیرفت.

وضعیت ایران و چالش های مسافران ایرانی با توجه به واکسن های تزریق شده در کشور

وضعیت واکسیناسیون در ایران و نوع واکسن های تزریق شده، چالش هایی را برای مسافران ایرانی ایجاد می کرد. واکسن های اصلی تزریق شده در ایران شامل سینوفارم، آسترازنکا، اسپوتنیک و برکت بودند:

• سینوفارم: این واکسن توسط WHO تأیید شده بود و در بسیاری از کشورهای جهان پذیرفته می شد، اما در برخی کشورهای اروپایی یا آمریکای شمالی ممکن بود به تنهایی کافی نباشد.
• آسترازنکا: نسخه تولید شده در ایران (و در برخی کشورها توسط هند)، غالباً در سطح بین المللی پذیرفته می شد، چرا که این واکسن توسط WHO و بسیاری از کشورها تأیید شده بود.
• اسپوتنیک V: این واکسن روسی در برخی کشورها پذیرفته می شد، اما تأییدیه جهانی WHO را دیرتر دریافت کرد و توسط همه کشورها به رسمیت شناخته نمی شد.
• برکت: واکسن ایرانی برکت، تأییدیه سازمان بهداشت جهانی و اغلب کشورهای خارجی را نداشت که این امر سفر دارندگان این واکسن را با محدودیت های جدی روبرو می کرد.

این تفاوت ها بدان معنا بود که بسیاری از مسافران ایرانی با وجود واکسیناسیون، همچنان برای سفر به مقاصد خاص، نیازمند تست منفی PCR، قرنطینه اجباری در کشور مقصد یا حتی تزریق دوباره واکسن های مورد تأیید بین المللی بودند. این وضعیت بر پیچیدگی برنامه ریزی سفر و هزینه های آن می افزود.

آینده گذرنامه های سلامت و سفر پس از پاندمی

پس از گذشت اوج پاندمی کووید-۱۹ و کاهش محدودیت ها، سوالی که مطرح می شود این است که آیا گذرنامه های سلامت دائمی خواهند بود و چه نقشی در آینده سفر و سلامت عمومی ایفا خواهند کرد.

آیا این گذرنامه ها دائمی خواهند بود؟

با مهار نسبی پاندمی و گسترش واکسیناسیون، فوریت و ضرورت استفاده از گذرنامه های سلامت کاهش یافت. بسیاری از کشورها در اواخر سال ۲۰۲۲ و اوایل ۲۰۲۳، به تدریج الزامات مربوط به ارائه گذرنامه واکسن یا تست منفی را برای ورود مسافران لغو کردند. این امر نشان می دهد که مفهوم گذرنامه کووید-۱۹ به شکل اولیه خود، احتمالاً دائمی نخواهد بود و به ابزاری موقت برای مدیریت یک بحران جهانی تبدیل شد.

با این حال، تجربه کووید-۱۹، اهمیت آمادگی برای پاندمی های آینده و نیاز به یک سیستم یکپارچه برای مدیریت اطلاعات سلامت در سطح بین المللی را برجسته کرد. بنابراین، اگرچه گذرنامه های کووید-۱۹ به تدریج کنار گذاشته شدند، اما زیرساخت های دیجیتالی و پروتکل های همکاری بین المللی که برای آنها توسعه یافت، می تواند در آینده مورد استفاده قرار گیرد.

تکامل به سمت گواهینامه های سلامت دیجیتال گسترده تر

به جای محو شدن کامل، انتظار می رود که مفهوم گذرنامه های سلامت کووید-۱۹ به گواهینامه های سلامت دیجیتال (Digital Health Certificates) گسترده تر و چندمنظوره تبدیل شود. این گواهینامه ها می توانند شامل اطلاعاتی فراتر از وضعیت واکسیناسیون کووید-۱۹ باشند، مانند وضعیت واکسیناسیون برای سایر بیماری های عفونی (مانند تب زرد، سرخک)، سوابق پزشکی ضروری، یا حتی اطلاعات مربوط به سلامت سفر. این رویکرد گسترده تر می تواند به مسافران و مقامات بهداشتی کمک کند تا در طول سفرهای بین المللی، اطلاعات سلامت را به صورت امن و استاندارد مبادله کنند. این سیستم ها می توانند برای مقابله با شیوع بیماری های دیگر و اطمینان از سلامت مسافران در طول زمان به کار روند.

نقش سازمان های بین المللی در استانداردسازی آینده

سازمان های بین المللی مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO) و سازمان بین المللی هوانوردی کشوری (ICAO) نقش محوری در توسعه استانداردهای جهانی برای این گواهینامه های سلامت دیجیتال ایفا خواهند کرد. تجربه کووید-۱۹ نشان داد که نبود یک استاندارد جهانی یکپارچه، مشکلات و سردرگمی های زیادی را به دنبال داشت. در آینده، WHO می تواند رهبری تلاش ها برای ایجاد یک چارچوب فنی و حقوقی مشترک را بر عهده گیرد که اصول زیر را در بر گیرد:

• قابلیت همکاری (Interoperability): اطمینان از اینکه سیستم های مختلف در کشورهای گوناگون می توانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و اطلاعات را به صورت امن مبادله نمایند.
• امنیت و حریم خصوصی: حفاظت از داده های حساس پزشکی و رعایت اصول حریم خصوصی در طراحی و اجرای این سیستم ها.
• عدالت و عدم تبعیض: اطمینان از اینکه این گواهینامه ها منجر به تبعیض یا نابرابری در دسترسی به سفر و سایر فعالیت ها نمی شوند.
• انعطاف پذیری: طراحی سیستم هایی که بتوانند به سرعت با شیوع بیماری های جدید یا تغییرات در سیاست های بهداشتی تطبیق یابند.

با توجه به درس های آموخته شده از پاندمی کووید-۱۹، آینده سفر احتمالاً شامل استفاده از ابزارهای دیجیتال برای مدیریت سلامت خواهد بود، اما این ابزارها به سمت جامعیت بیشتر و با تأکید بر استانداردهای جهانی و اصول اخلاقی توسعه خواهند یافت.

نتیجه گیری

پاندمی کووید-۱۹ نه تنها سلامت جهانی را به چالش کشید، بلکه تغییرات عمیقی در نحوه زندگی، کار و سفر ایجاد کرد. در این دوران پر از عدم قطعیت، مفهوم گذرنامه مسافرتی کووید ۱۹ به عنوان راهکاری برای از سرگیری حرکت و فعالیت های اجتماعی پدیدار شد. این گذرنامه ها که ابتدا در قالب گذرنامه مصونیت بر پایه آنتی بادی مطرح شدند و سپس با ظهور واکسن ها به پاسپورت واکسن تغییر یافتند، ابزارهایی برای تأیید وضعیت سلامت افراد و تسهیل سفرهای بین المللی بودند.

نقش سازمان بهداشت جهانی (WHO) در این میان بسیار محوری بود. از موضع گیری محتاطانه در برابر گذرنامه های مصونیت به دلیل عدم قطعیت های علمی و نگرانی های اخلاقی، تا تأیید واکسن ها برای استفاده اضطراری (EUL) و ارائه رهنمودهای جامع برای سفرهای بین المللی، WHO همواره بر مبنای شواهد علمی و با تأکید بر اصول عدالت، شفافیت و جلوگیری از تبعیض عمل کرد. این سازمان تلاش کرد تا استانداردهای جهانی را ترویج دهد و از ملت گرایی واکسن که می توانست به نابرابری های بزرگ منجر شود، جلوگیری کند.

اگرچه گذرنامه های سلامت فرصت هایی برای بازگشایی اقتصاد و صنعت گردشگری و افزایش اعتماد عمومی فراهم کردند، اما با چالش های بزرگی نیز روبرو بودند. این چالش ها شامل عدم قطعیت های علمی در مورد مدت مصونیت و اثربخشی واکسن ها در برابر واریانت ها، نگرانی های اخلاقی در مورد تبعیض و حریم خصوصی، و موانع عملی مانند عدم استانداردسازی جهانی و مشکلات زیرساختی در کشورهای در حال توسعه بود. تنوع در پذیرش واکسن ها و قوانین کشورها، پیچیدگی های بسیاری برای مسافران، به ویژه برای مسافران ایرانی، ایجاد کرد.

اکنون که جهان به سمت بازگشت به زندگی عادی پیش می رود و محدودیت های سفر به تدریج برداشته شده اند، گذرنامه های کووید-۱۹ به شکل اولیه خود احتمالاً دوام نخواهند آورد. با این حال، درس های آموخته شده از این تجربه، راه را برای توسعه گواهینامه های سلامت دیجیتال جامع تر و استانداردتر در آینده هموار می سازد. سازمان های بین المللی مانند WHO همچنان نقش حیاتی در ایجاد چارچوب های جهانی برای این سیستم ها ایفا خواهند کرد تا سفر در آینده، امن تر، عادلانه تر و کارآمدتر باشد. تجربه کووید-۱۹ به ما نشان داد که همکاری های بین المللی و اتکا به دانش علمی، کلید غلبه بر چالش های جهانی و هموار کردن مسیر به سوی آینده ای پایدارتر و انعطاف پذیرتر است.