معنای توافق هسته ای آمریکا و عربستان برای ایران/ پیاده سازی «توافق ۱۲۳» در خاورمیانه؟

به گزارش patc سایمون هندرسون پژوهشگر حوزه کشورهای خلیج فارس در مقاله ای برای موسسه واشنگتن برای سیاست خاورنزدیک نوشت:

در جریان بازدید از عربستان سعودی در ۱۳ آوریل ـ سفری که تا حدی به عنوان آماده سازی برای سفر برنامه ریزی شده دونالد ترامپ در اواسط ماه مه به منطقه خلیج فارس تلقی می شد – کریس رایت وزیر انرژی ایالات متحده از یک توافق اولیه برای همکاری در توسعه صنعت هسته ای غیرنظامی با عربستان خبر داد. او خاطرنشان کرد که دو کشور در «مسیر» دستیابی به چنین توافقی هستند و جزئیات بیشتر «در اواخر سال» ارائه خواهد شد.

رایت که ظاهراً نگران خطر بالقوه اشاعه هسته ای عربستان سعودی بود همچنین اظهار داشت: «قطعاً یک توافق ۱۲۳ وجود خواهد داشت.» این اشاره ای به بخش همنام قانون انرژی اتمی ایالات متحده در سال ۱۹۵۴ بود که تصریح می کند قبل از اینکه آژانس ها یا شرکت های آمریکایی بتوانند به یک کشور در راه اندازی صنعت هسته ای غیرنظامی کمک کنند باید تضمین های رسمی برای جلوگیری از اشاعه هسته ای در نظر گرفته شود. نسخه «استاندارد» توافق موسوم به «۱۲۳» صریحاً غنی سازی یا بازفرآوری مواد هسته ای را ممنوع می کند ـ محدودیتی که فقط امارات متحده عربی و تایوان در گذشته پذیرفته اند. در عوض کشورها باید موافقت کنند که به جای تولید سوخت راکتور خود آن را وارد کنند و همچنین اجازه بازرسی های بین المللی را بدهند.

سخنان رایت که در همان آخر هفته ای بیان شد که مذاکره کنندگان آمریکایی و ایرانی در عمان برای کاهش تنش ها بر سر برنامه هسته ای تهران دیدار کردند و احتمالاً یکی از عناصر دیپلماسی گسترده تر واشنگتن بود. در نظرگرفتن این موضوعات تعجب آور نخواهد بود ـ تهران در حال غنی سازی اورانیوم بسیار بیش از حد مورد نیاز برای یک برنامه هسته ای غیرنظامی است و مقامات آمریکایی بدون شک هشدار سال ۲۰۱۸ محمد بن سلمان ولیعهد سعودی را به یاد می آورند که “اگر ایران بمب هسته ای تولید کند ما در اسرع وقت از آن پیروی خواهیم کرد. اعتقاد بر این است که عربستان حداقل یک برنامه غنی سازی نوپا دارد که از قضا بر فناوری سانتریفیوژی تکیه می کند.

علاوه بر این گزارش شده است که فناوری هسته ای آمریکا یکی از “خواسته های” عربستان سعودی در مذاکرات قبلی درباره عادی سازی روابط با اسرائیل به همراه تضمین های امنیتی ایالات متحده و دسترسی به تجهیزات و فناوری نظامی درجه یک بوده است. با این حال این بسته سیاسی از سال ۲۰۲۳ به دلیل جنگ غزه به تعویق افتاده است.

در آینده مسیر همکاری هسته ای میان ایالات متحده و عربستان سعودی با چالش های خاص خود همراه خواهد بود که فراتر از جنگ غزه و مذاکرات با ایران است. با وجود گستردگی فناوری هسته ای آمریکا این کشور دیگر در فروش نیروگاه های هسته ای غیرنظامی نقش فعالی ندارد و کارخانه اصلی سانتریفیوژ داخلی آن تحت مدیریت یک کنسرسیوم اروپایی قرار دارد. از سوی دیگر مهندسان آمریکایی مشغول توسعه راکتورهای مدولار کوچک (SMRs) هستند فناوری پیشرفته ای که می تواند در نمک زدایی و تولید برق در خاورمیانه مؤثر باشد. با این حال اولین سری از این راکتورها هنوز در انتظار دریافت مجوزهای لازم بوده و احتمالاً تا اواخر دهه ۲۰۲۰ یا اوایل دهه ۲۰۳۰ آماده بهره برداری نخواهند شد. در حال حاضر تنها راکتورهای مدولار کوچک عملیاتی جهان در روسیه و چین قرار دارند.

مقامات آمریکایی به خوبی آگاه اند که عربستان سعودی ممکن است در صورت امضای توافقنامه «۱۲۳» بر حفظ حق غنی سازی اورانیوم خود پافشاری کند. در سال ۲۰۰۹ واشنگتن این توافقنامه را با امارات متحده عربی منعقد کرد و خرید رآکتورهای کره ای جنوبی که شامل فناوری آمریکایی بود توسط امارات تأیید شد. در این توافق بندی وجود داشت که به ابوظبی امکان می داد اورانیوم را غنی سازی کند مشروط بر اینکه کشور دیگری در منطقه نیز چنین حقی دریافت کند. این توافق تصریح می کند که زمینه های همکاری و شرایط توافق شده نباید کمتر از امتیازاتی باشد که ممکن است به سایر کشورهای غیرهسته ای منطقه در همکاری های صلح آمیز هسته ای اعطا شود. علاوه بر این از نظر تئوری هر کشوری که تحت حمایت فناوری و کمک های ایالات متحده قرار گیرد ممکن است در آینده از توافقنامه «۱۲۳» خارج شود.

تا زمانی که مذاکرات ادامه دارد ایالات متحده حمایت خود از هرگونه اقدام نظامی اسرائیل علیه ایران را به حالت تعلیق درآورده است. در ماه های اخیر متحدان عرب خلیج فارس واشنگتن تعاملات بیشتری با تهران داشته اند و به نظر می رسد تمایلی به پشتیبانی از حملات نظامی علیه برنامه هسته ای ایران ندارند. با وجود تردیدها درباره مسیر دیپلماتیک تحولات اخیر در ریاض و مسقط ممکن است نشانه ای از پیشرفت در کاهش تهدید هسته ای ایران برای منطقه باشد هرچند این امر ممکن است به قیمت حفظ روابط غیررسمی نزدیک عربستان سعودی با اسرائیل برای مدتی تمام شود. سفر پیش روی ترامپ به کشورهای خلیج فارس احتمالاً بر روابط تجاری و اقتصادی متمرکز خواهد بود زیرا او تمایلی ندارد که این سفر با اختلافات حل نشده هسته ای مختل شود.

*ترجمه: ابوالفضل خدائی

311311