دیه چیست؟
به منظور جبران خسارت و آسیبی که به فردی وارد می آید و درخصوص جرایم غیرعمدی بحث دیه مطرح می شود. نکته ای که درخصوص جرم غیرعمد لازم است مطرح کنیم این است که این دسته از جرایم برخلاف جرایم عمدی با علم و اراده محقق نمی شوند، بلکه بنا به دلایلی نظیر بی احتیاطی و نداشتن مهارت لازم و … تحقق پیدا می کنند.
بنابراین دیه مالی محسوب میشود که در جرایم غیرعمد پرداخت می شود، در مقابل درخصوص جرایمی که بصورت عمدی تحقق پیدا می کنند، شخص جانی محکوم به قصاص می گردد. قصاص مجازاتی است که در جرایم عمدی پرداخت می شود و دارای شرایطی از جمله سلامت عقل، تساوی در دین و ….است. در ادامه به نرخ دیه 1401 و جزییات آن به همراه گمانه زنی درمورد نرخ دیه سال ۱۴۰۳ تعیین شد می پردازیم.
براساس ماده 488 قانون مجازات اسلامی، ” دیه، مقدار مال معین است که شرع اسلام برای جبران جنایات غیرعمدی، شبه عمد، خطای محض و جنایت عمدی (اگر قاضی اجرای حکم قصاص را عملی نداند) و نقص عضو مشخص میکند.”
بنابراین درصورتی که در شرع میزان جبران خسارت تعیین شده باشد دیه و در صورت عدم تعیین میزان خسارت در اصطلاح ارش پرداخت می شود. نرخ دیه 1401 را همانند سال های پیش قوه قضائیه مشخص کرده است.
انواع دیه:
براساس نوع آسیبی که به شخص وارد آمده دیه به انواعی زیر تقسیم شده است:
1- دیه جان: این دیه وقتی باید پرداخت شود که آسیب وارده با قصد و اختیار صورت گرفته باشد، چنانچه شخصی که به وی آسیب وارد شده از قصاص چشم پوشی نماید، دیه پرداخت می شود.
2- دیه شبه عمد: در قتلی که بصورت شبه عمد واقع می شود، جانی قصد فعل یعنی ورود صدمه و آسیب به دیگری را داشته اما قصد نتیجه یعنی وقوع مرگ دیگری را نداشته است و در اصل هدف اصلی جانی مرگ طرف مقابل نبوده است. برای مثال: فردی قصد ضربه و صدمه به حیوانی را داشته اما بعد متوجه می شود که هدف انسانی بوده که لباسی مانند حیوان را به تن داشته است. در اینجا با توجه به اینکه قاتل قصد کشتن آن شخص را نداشته، نمی توان چنین قتلی را قتل عمد محسوب نمود.
3– دیه خطای محض: قتلی که قصد انجام فعل در آن وجود ندارد، خطای محض محسوب می شود. مثل این که شخص بلغزد و روی شخصی بیفتد.
نحوه تعیین میزان دیه:
میزان دیه هر سال با توجه به افزایش نرخ تورم تغییر می کند. نرخ دیه 1401 هم متعاقب اینکه بانک مرکزی درصد تورم را اعلام کرده است، توسط قوه قضاییه تعیین و سپس به افراد و ارگانها اطلاع داده شده است. پزشکی قانونی برای مثال درخصوص حوادث رانندگی، میزان صدمات را به دادگاه اطلاع و متعاقبا دادگاه با درنظر گرفتن نرخ دیه در آن سال و همچنین آسیبهایی که وارد شده، میزان خسارت را مشخص می نماید.
محاسبه مبلغ نرخ دیه 1401 در ماههای حرام:
درصورتیکه رفتار مجرمانه و آسیبی که وارد شده در ماههای حرام (محرم، رجب، ذی القعده، ذی الحجه) و یا در محدوده مکانی مکه واقع شده باشند، به میزان یک سوم به مبلغ قیمت دیه در ماه های غیرحرام افزوده می گردد.
نرخ دیه 1401:
نرخ دیه کامل انسان در ماههای غیرحرام و یا عادی، 600 میلیون تومان و این مبلغ در ماههای حرام 800 میلیون تومان اعلام شده است. همانطور که گفتیم جدول قیمت دیه هر سال متفاوت از سال قبل می باشد. ریاست محترم قوه قضائیه مبلغ دیه کامل انسان را با صدور بخشنام هایی، ابلاغ و اعلام می نماید.
از آنجا که دیه اعضای بدن با در نظر گرفتن دیه کامل انسان تعیین و محاسبه می شود و از طرفی نیز محکوم و یا جانی حتی اگر سال پرداخت متفاوت از سال محکومیت باشد، موظف به پرداخت مبلغ دیه به نرخ روز و یا همان یوم الادا است.
طبق مبلغ اعلام شده نرخ دیه 1401، دیه کامل انسان ششصد میلیون تومان است. همانطور که عنوان شد این مبلغ برای ماههای عادی و یا غیرحرام است. در ماههای حرام، دیه به مقدار مشخصی تغلیظ پیدا میکند. تغلیظ دیه به معنای افزایش میزان دیه است. نکاتی در خصوص تغلیظ دیه حائز اهمیت هستند از جمله اینکه براساس ماده 556 قانون مجازات اسلامی، در حکم تغلیظ دیه فرقی بین بالغ و غیر بالغ، زن و مرد و مسلمان و غیر مسلمان وجود ندارد.
سقط جنین هم پس از پیدایش روح مشمول حکم تغلیظ است. تغلیظ دیه، در مواردی که عاقله (در اصطلاح فقهی، نزدیکان و خویشاوندان شخصی که مرتکب قتل غیر عمد و جرح مخصوص میشود هستند که موظف به پرداخت دیه آن قتل و جرح می باشند.) یا بیت‌المال پرداخت کننده دیه باشد نیز جاری است. در قتل عمدی که به علت عدم امکان قصاص یا عدم جواز آن دیه پرداخت میشود نیز این حکم جاری است.
لازم به ذکر است که طبق ماده 557 قانون مجازات اسلامی، تغلیظ دیه مخصوص قتل نفس است و در جنایت بر اعضاء و منافع جاری نیست. درموردی که بر اثر جنایتی که شخصی مرتکب می شود، مجنی علیه (شخصی که بر وی جنایت وارد شده) منفعتی که از برخی از اعضا، حاصل میشده را از دست دهد؛ برای مثال منفعت شنیدن توسط گوش را از دست داده، اما به گوش وی آسیبی وارد نشده باشد، موظف است که دیه آن را با توجه به کسرهای دیه پیش بینی شده برای این موضوع، در قانون مجازات اسلامی، پرداخت نماید.
از آنجا که یک سوم دیه کامل انسان در سال 1401 ( که ششصد میلیون تومان در نظر گرفته شده)، معادل دویست تومان (200/000/000 ) به نرخ دیه کامل انسان در ماههای عادی افزوده می گردد، معادل هشتصد میلیون تومان می باشد.
روش محاسبه چند درصد دیه:
برای محاسبه چند درصد دیه، لازم است که نرخ دیه در ماههای غیر حرام را بدانید. محاسبه چند درصد دیه با لحاظ نمودن دیه کامل انسان در هر سال، تعیین می شود. برای مثال درصورتیکه در سال 1401 قاضی، برای جراحتی رأی به ده درصد دیه کامل داده باشد، محاسبه با لحاظ نمودن دیه کامل در 1401 صورت گرفته است. ده درصد دیه کامل سال 1401 معادل شصت میلیون تومان می شود.
جدول دیه در سال ۱۴۰۱ و سال های ما قبل:
سال مبلغ دیه در ماه های غیر حرام مبلغ دیه در ماه های حرام
1389 45 میلیون تومان 60 میلیون تومان
1390 67 میلیون تومان 90 میلیون تومان
1391 94 میلیون تومان 125.3 میلیون تومان
1392 113 میلیون تومان 150.6 میلیون تومان
1393 150 میلیون تومان 200 میلیون تومان
1394 165 میلیون تومان 220 میلیون تومان
1395 190 میلیون تومان 253 میلیون تومان
1396 210 میلیون تومان 280 میلیون تومان
1397 231 میلیون تومان 308 میلیون تومان
1398 270 میلیون تومان 360 میلیون تومان
1399 330 میلیون تومان 440 میلیون تومان
1400 480 میلیون تومان 640 میلیون تومان
1401 600 میلیون تومان 800 میلیون تومان
نرخ دیه کامل زن در سال 1401:
طبق ماده 550 قانون مجازات اسلامی: دیه قتل زن، نصف دیه مرد است. در این مورد لازم است به ماده 560 قانون مجازات اسلامی نیز اشاره نماییم که بر اساس آن، دیه زن و مرد در اعضاء و منافع تا کمتر از ثلث دیه کامل مرد یکسان است و چنانچه ثلث یا بیشتر شود دیه زن به نصف تقلیل می یابد.
براساس رأی وحدت رویه صادره از دیوان عالی کشور، دیه برابری برای زن و مرد لحاظ شده، مجرم موظف است که نصف دیه را به مرد پرداخته و مابقی توسط صندوق تأمین خسارات بدنی پرداخت می شود.
براساس ماده 10 قانون بیمه اجباری درخصوص خسارات وارد شده به شخص ثالث ” بیمه گر، مکلف است در ایفاء تعهدات مندرج در این قانون، خسارت وارده به زیان دیدگان را بدون لحاظ جنسیت و دین، تا سقف تعهدات بیمه نامه، پرداخت کند…”
نرخ دیه 1401 برای مردان:
درموردی که آسیبی به مرد مسلمان وارد آمده باشد، جانی مکلف به پرداخت کامل دیهای است که توسط ریاست محترم قوه قضاییه تعیین می شود.
براساس ماده 554 قانون مجازات اسلامی، دیه مرد غیر مسلمان درصورتی که یکی از ادیان پذیرفته شده در قانون اساسی شامل زرتشتی، کلیمی، مسیحی و صائبی باشد با دیه مسلمان برابر است.
در تصادفات رانندگی شرکت بیمه، مکلف است که بدون لحاظ نمودن دین و جنسیت، تا سقف تعهدات بیمه نامه را بپردازد. متعاقبا مراجع قضایی نیز مکلفند، در رأیی که درخصوص پرداخت دیه صادر می نمایند مبلغ مازاد بر دیه این ماده را تحت عنوان بیمه حوادث قید کنند.
در صورتی که، علیه جان افراد جنایتی وارد آید و یا خللی به سلامتی اعضای شخصی رسیده باشد، جانی، بر اساس قانون مجازات اسلامی، مکلف است که دیه جنایت و آسیب وارده را پرداخت نماید. به صورت کلی، مجازات دیه، جریمه نقدی ای محسوب می شود که در مورد جرایم عمدی و جرایم غیر عمدی لحاظ شده است.
لازم به ذکر است که مقدار دیه کامل ابتدای هر سال توسط رئیس قوه قضاییه اعلام می شود. در هر سال و به علت تورم موجود درکشور، نرخ و جدول دیه متفاوت از سال قبل است و همه ساله، نرخ دیه معینی مشخص می شود که نرخ دیه 1401 نیز از این قضیه مستثنی نبوده است.
در هر سال و براساس نظر کارشناسان و با توجه به درصد تورمی که از جانب بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران اعلام می گردد، قیمت دیه کامل انسان مشخص شده و در اختیار رئیس قوه قضاییه قرار می گیرد. متعاقبا رئیس قوه قضاییه نیز پس از موافقت، آن را به اطلاع عموم می رساند.
وصول مهریه از دیه شوهر
برای پاسخ به این سوال لازم است ابتدا به بررسی دیه بپردازیم تا با روشن شدن مسائل مربوط به دیه بتوانیم به پاسخ سوال فوق دست یابیم. اگر دیه بر کسی استقرار پیدا کند، این دیه (دیه مالی است که به سبب جنایت بر نفس یا عضو به مجنی علیه یا به ولی یا اولیای دم او داده می شود) در دارایی او وارد شده و جزء اموالش محسوب می شود و حتی ورثه می توانند سهم الارث خود را از دیه مطالبه نمایند.
علاوه بر برداشت سهم الارث ورثه از دیه، مهریه زن نیز که نوعی دین ممتاز و بر ذمه شوهر است، از دیه شوهر قابل مطالبه است. در واقع مهریه زن به عنوان یک دین ممتاز حتی قبل از تقسیم ترکه بین وراث از دیه شوهر به وی تعلق می گیرد. زوجه حتی می تواند برای اطمینان از وصول مهریه اش از دیه شوهر، با درخواست تامین خواسته دیه شوهرش را توقیف نماید. لازم به ذکر است در صورتی که زوجه قصد داشته باشد مهریه اش را از دیه زوج مطالبه کند باید دادخواست خود را به دادگاه حقوقی تقدیم کند.
دیه سقط جنین چقدر است و بر عهده کیست و به چه کسی می‌رسد؟
سقط جنین حرام و جزو گناهان خیلی بزرگ است و قتل نفس محسوب میشود. سقط جنین دیه دارد و براساس مراحل تکامل آن، از نطفه مستقر شده در رحم مادر تا وقتی که در او روح دمیده می‌گردد متفاوت است. سقط جنین غیرقانونی علاوه بر دیه، مجازات تعزیری هم دارد.
از بین بردن جنین قتل نفس به شمار می‌رود و به همین دلیل، دیه جنینی که در او روح دمیده شده است و نشانه‌های حیات دارد به اندازه دیه کامل، یعنی دیه قتل یک مرد مسلمان در ماه حلال است.
نرخ ریالی دیه کامل در سال ۱۴۰۰ مبلغ ۴۸۰ میلیون است.
مقدار سقط جنین بر اساس شش مرحله رشد تعیین میشود. کامل‌ترین مرحله آن، زمانی است که جنین صاحب روح و حیات باشد. در این حالت، اگر جنین پسر باشد دیه آن کامل است و اگر دختر باشد نصف دیه کامل. این حکم از قانون کلی دیه تبعیت میکند که دیه زن نصف دیه مرد است و اگر جنسیت این جنین کاملآ قابل تشخیص نباشد، دیه‌اش سه‌چهارم دیه کامل و به نظر برخی فقها نصف جمع دیه پسر و دختر است.
دیه جنین در دوره‌های قبل از دمیدن روح، در پنج مرحله زیر محاسبه میشود:
- نطفه مستقر در رحم مادر.
- علقه (خون بسته).
- مضغه (گوشت بسته).
- جنین با استخوان و بدون گوشت.
- جنین با گوشت و استخوان و بدون روح و حیات.
مقدار دیه هر کدام از پنج مورد بالا درصدی از دیه کامل است که هر سال، نرخ ریالی آن از سوی قوه قضاییه اعلام می‌گردد.
دیه جنین بر عهده چه کسی است؟
دیه سقط جنین بر عهده کسی است که مستقیماً باعث سقط شود؛ بنابراین:
اگر مادر دارویی بخورد یا کاری کند که جنین سقط شود دیه بر عهده اوست. در اینجا برای مثال، اگر دارو را دکتر یا پدر یا فرد دیگری تجویز کند اما چون مادر دارو را مصرف میکند دیه بر عهده خودش است.
اگر دکتر یا ماما یا هر شخصی که مستقیماً برای سقط جنین اقدام کند دیه بر عهده اوست. برای مثال اگر دکتر با شخص دیگری آمپولی تزریق کند تا سقط جنین اتفاق بیفتد دیه بر عهده اوست.
در قانون برای کسانی که وسایل سقط جنین را فراهم یا به آن اقدام کنند علاوه بر پرداخت دیه مجازات حبس دو تا پنج سال نیز در نظر گرفته شده است.
دیه جنین به چه کسی می‌رسد؟
دیه جنین به ورثه او می‌رسد و طبق قانون ارث و طبقات ارث تقسیم میشود. البته اگر وارث جنین عامل و علت سقط باشد از دیه ارث نمی‌برد. برای مثال اگر مادر باعث سقط جنین باشد از دیه سهمی نخواهد داشت.
اگر دکتر یا هر کسی غیر از پدر و مادر، باعث سقط جنین شود، دیه بر گردن اوست و باید پرداخت کند؛ حتی اگر پدر و مادر جنین به سقط راضی باشند.
اگر جنین خواهر و برادر نداشته باشد و پدر و مادر جنین نقشی در سقط آن نداشته باشند، یک‌سوم دیه به مادر و دوسوم آن به پدر می‌رسد.
در سقط جنین قانونی و مجاز، باز دیه بر عهده مباشر و اقدام‌کننده است اما پدر و مادر جنین می‌توانند حق خود را به او ببخشند تا بریء الذمه شود.
منبع : مجله اینترنتی ایده آل مگ