تعلق مهریه به زن و شرایط آن
یکی از مهمترین حقوق مالی که به هنگام عقد ازدواج به زن تعلق می گیرد، مهریه است. به موجب ماده 1082 قانون مدنی، به محض انعقاد عقد نکاح، زن مالک مهریه می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن انجام بدهد. مثلا، اخذ مهریه خود را توسط بهترین وکیل تهران درخواست کند و یا اقدام به بخشیدن مهریه نماید.
در نظام حقوقی کنونی، تعیین مهریه، به دو شکل مهریه عندالمطالبه و مهریه عندالاستطاعه انجام می گیرد. با اینکه این دو مهریه، در رابطه با شرایط وصول، اندکی متفاوت هستند، اما در این نکته مشترک اند که در هر حال ، به موجب عقد نکاح، مهریه به زن تعلق گرفته است و به همین لحاظ، مرد هم موظف به پرداخت آن است. به بیان ساده اینکه مهریه زن، به هر صورت که تعیین شده باشد، از زمان عقد به زن تعلق دارد و مرد، نمی تواند جز به دلایل قانونی ، از پرداخت آن سرباز زند.
حتی براساس مقررات قانونی، گرفتن مهریه بعد از فوت شوهر از اموال او نیز امکان پذیر بوده و همچنین، زن می تواند به گرفتن مهریه، بدون طلاق نیز اقدام کند. به موجب بند ب ماده 226 قانون امور حسبی، مهریه زن، جز دیونی هست که می تواند از ترکه متوفی پرداخت شود. همچنین، در صورتی که زن، از انجام وظایف خود ممانعت ورزد، عدم تمکین وی، ناشزه بودن زن و یا برقراری رابطه نامشروع توسط زن، سبب نمی شود، تا او حق مهریه خود را از دست بدهد.
شرایط عدم تعلق مهریه به زن
همانطور که اشاره کردیم، به جز در موارد اندکی که در قانون پیش بینی شده است، اصل کلی، تعلق مهریه به زن است. در قانون مدنی، در برخی مواد، پیش بینی شده است که در چه شرایطی، مهریه به زن تعلق نمی گیرد و همچنین، طلاق دادن بدون مهریه زن، امکان پذیر است. موارد عدم تعلق مهریه به زن، به شرح زیر است :
بطلان عقد نکاح منعقد شده میان زن و مرد و عدم نزدیکی میان آن دو، سبب می شود که مهریه ای به زن تعلق نگیرد؛ زیرا، عقد نکاحی که مهریه را بر ذمه مرد قرار داده است ، باطل بوده، لذا عقد و تعیین مهریه، به درستی انجام نشده است. به موجب ماده 1101 قانون مدنی، اگر عقد نکاح به هر دلیلی فسخ شود، همچنین، رابطه زناشویی، میان زن و مرد رخ نداده باشد، زن، حق مهریه ندارد ؛ مگر در حالتی که فسخ نکاح، به دلیل ناتوانی مرد از اعمال جنسی ( عنن ) باشد، که در این صورت، زن، تنها مستحق نصف مهریه است.
اگر زن و مرد، مهریه ای تعیین نکرده باشند و قبل از تعیین مهریه ، زن فوت کند و رابطه زناشویی هم شکل نگرفته باشد ، باز هم مرد، الزامی به پرداخت مهریه ندارد . اما در صورتی که رابطه زناشویی، شکل گرفته باشد، زن مستحق مهرالمثل است که ورثه زن، می توانند آن را مطالبه کنند. در برخی از موارد، مهریه زن به طور کامل به وی تعلق نمی گیرد. به عنوان مثال مهریه زن در دوران نامزدی ؛ در صورتی که زن و شوهری، قصد طلاق و جدایی داشته باشند، در حالتی که زوجه، دوشیزه ( باکره ) بوده و رابطه زناشویی میان آنها برقرار نشده باشد ، مهریه زن، نصف می شود .
قوانین و شروط پرداخت مهریه و در چه شرایطی مهریه به زن تعلق نمی گیرد؟
همانطور که تا اینجای بحث اشاره کردیم، یکی از مسائل بسیار مهمی که در پرداخت مهریه از سوی مرد به زن و یا حتی مقدار مبالغ اقساط آن همیشه وجود دارد، توانایی و استطاعت مالی مرد است و این موضوع مهم به درخواست زن قطعاً از سوی دادگاه خانواده بررسی می شود. یکی از مسائلی که از سوی دادگاه مورد ارزیابی قرار می گیرد، حساب های بانکی و دارایی های مرد بوده و چنانچه اموالی از مرد کشف شود و یا آنکه حساب بانکی او دارای موجودی لازم باشد، بنا بر دستور دادگاه توقیف می شود و از طریق آن مهریه زن پرداخت می گردد.
بر طبق ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی هر گاه مرد قبل از نزدیکی، قصد طلاق زن خود را داشته باشد، زن مستحق نصف مهریه خواهد بود و اگر مرد به میزان بیشتر از نصف مهریه، به زن پرداخت کرده باشد، حق دارد مازاد آن را پس بگیرد. پس در طلاق، میزان مهریه زن باکره، نصف خواهد شد. با توجه به اینکه هر قانونی استثنائاتی نیز دارد، تحت شرایطی خاص، مهریه به زن تعلق نمی گیرد. در ادامه این مطلب قصد داریم بررسی کنیم که در چه شرایطی مهریه به زن تعلق نمی گیرد؟
طبق آئین اسلامی، مهریه هر چیزی می تواند باشد. در واقع مهریه، پیشکشی است که مرد به پاسداشت قبول زن به امر حسنه همسری می بایست به او بدهد و این زن است که نوع و میزان آن را تعیین و طلب می کند.
مهریه در ایران
در ایران رایج شده که معیار تعیین مهریه سکه طلا باشد و بعضی دختران تعداد آن را بر اساس سال یا تاریخ تولد خود و یا تعداد ائمه و امامان تعیین می کنند؛ برخی نیز به شیوه ای دیگر تعداد سکه طلا را مشخص می کنند.
مهریه در قرآن
در آیه چهارم از سوره نساء، از مهریه به عنوان صدقات یاد شده و در آیات دیگری نیز تحت عنوان اجور ذکر شده که این واژه، بیشتر در مورد ازدواج با کنیزان است. مهریه علاوه بر صداق و اجرت، فریضه نیز نامی‌ده می شود. نحله نیز عنوان دیگری برای مهریه در قرآن است.
مهریه در احادیث
پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: «سه گروه از زنان از عذاب قبر در امان می مانند و در قیامت با حضرت فاطمه (س) محشور می شوند: زنی که با فقر و تنگدستی همسر خود بسازد، زنی که با بداخلاقی همسر خود صبوری کند و زنی که مهریه خود را به همسرش ببخشد».
امام باقر (ع) می فرمایند: «آنچه طرفین ازدواج به آن راضی می شوند کم باشد یا زیاد همان مهریه است. در مورد حداکثر مهریه از نظر شرعی نمی توان مقدار معینی تعیین کرد».
امام صادق (ع) می فرمایند: «یکی از مواردی که در قیامت بخشیده نمی شود، مهریه های پرداخت نشده زنان است».
انواع مهریه کدامند؟
مهریه تقسیم بندی های متفاوتی دارد اما در یکی از معروف ترین تقسیم بندی ها، به چهار نوع تقسیم می شود: مهرالسنه، مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه.
مهرالسنه
منظور از مهر السنه مهریه حضرت فاطمه زهرا و ۵۰۰ درهم است.
مهرالمسمی
همانطور که از نام آن مشخص است مهریه ای است که در عقد ازدواج ذکر می شود و مورد توافق زوجین قرار می گیرد.
مهرالمثل
مهرالمثل هم یکی دیگر از انواع مهریه است. زن و مرد می توانند در عقد نکاح، مهریه ای را تعیین نکرده و پس از وقوع عقد بر سر مهریه توافق کنند.
مهرالمتعه
اگر در عقد نکاح، مهریه تعیین نشود و مرد بخواهد که زن را قبل از نزدیکی، طلاق دهد باید مقداری را به عنوان مهریه تعیین کند و به زن پرداخت نماید. این مبلغ بستگی به وضعیت مالی مرد دارد. بنابراین تعیین میزان مهرالمثل به وضعیت خانوادگی زن و مهرالمتعه به وضعیت مالی مرد بستگی دارد.
شرایط دریافت مهریه در هنگام طلاق
مهریه در طلاق از طرف مرد: زمانی که مرد قصد طلاق داشته باشد باید کل مهریه زن را پرداخت نماید. مهریه در طلاق از طرف زن: در طلاق از طرف زن، زن می بایست در قبال مالی که به مرد می دهد طلاق بگیرد و این مال در اغلب موارد بخشی از مهریه است.
در چه صورتی مهریه به زن تعلق نمیگیرد؟
- بر اساس اصل تعلق مهریه به زن، با وقوع عقد نکاح، زن، مالک مهریه است و چون حق مالکیت دارد، می تواند، هرگونه تصرفی که قصد کند، همچون بخشش مهریه انجام دهد. اما مواردی در قانون پیش بینی شده است که در این شرایط، مهریه به زن تعلق نمی گیرد.
- به موجبماده 1092 قانون مدنی: ” هر گاه شوهر، قبل از نزدیکی، زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر، بیش از نصف مهر را قبلا داده باشد، حق دارد، مازاد از نصف را عینا یا مثلا یا قیمتا استرداد کند.” بنابراین، اگر قبل از آنکه، نزدیکی بین زوجین رخ دهد، زوج، همسر خود را طلاق بدهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود و بقیه مهریه، به او تعلق نخواهد گرفت، حتی اگر آن را دریافت کرده باشد، شوهر، حق استرداد آن را خواهد داشت.
- بر اساسماده 1088 قانون مدنی : ” اگر یکی از زوجین، قبل از تعیین مهر و قبل از نزدیکی بمیرد، زن مستحق هیچ گونه مهری نیست.” در نکاح دائم، زوجین می توانند، بعد از عقد، مهر را تعیین کنند، اما بر اساس این ماده، اگر قبل از نزدیکی بین آنها و تعیین مهریه، یکی از آنها فوت کند، در این صورت مهریه به زن تعلق نمی گیرد.
- به موجب ماده1098 قانون مدنی: “در صورتی که عقد نکاح، اعم از دائم یا منقطع، باطل بوده و نزدیکی واقع نشده، زن، حق مهر ندارد و اگر مهر را گرفته، شوهر می تواند آن را استرداد نماید.” بنابراین، بر اساس این ماده از قانون مدنی، بطلان عقد نکاح، در صورتی که نزدیکی بین زوج رخ نداده باشد، سبب می شود، مهریه به زن تعلق نگیرد.
سوالات متداول
1- آیا مرد موظف است در صورت طلاق به زن مهریه بپردازد ؟
بله در هر صورت مهریه حق مالی زنان است و در صورت مطالبه مهر مرد موظف است آن را بپردازد که این موضوع ضمن مقاله به صورت کامل توضیح داده شده است .
2- در چه صورتی مهریه به زن تعلق نمی گیرد ؟
باطل بودن عقد نکاح و عدم وقوع نزدیکی میان زوجین و فوت یکی از زوجین قبل از تعیین مهر از موارد عدم تعلق مهریه به زن می باشد که این موارد در مقاله به صورت کامل توضیح داده شده اند .
3- آیا در صورت عدم تمکین یا خیانت از جانب زن وی حق مهریه دارد ؟
عدم تمکین یا حتی خیانت از سوی زن سبب نفی استحقاق مهریه برای زن نمی باشد که این موضوع در متن مقاله به صورت کامل توضیح داده شده است.
4- آیا با فوت زن، حکمِ (عندالمطالبه یا عندالستطاعه) مهریه لغو می شود؟
خیر در صورتی که میان زوجین رابطه زناشویی و نزدیکی برقرار شده باشد و زن در طول حیات خود مهریه خود را طلب یا وصول نکرده باشد، ورثه زن می توانند مهریه او را مطالبه کنند و پرداخت آن بر مرد واجب است.